Luftërat e vazhdueshme kanë rritur rrezikun e konflikteve bërthamore. Por si do të dukej në realitet një shpërthim bërthamorë dhe çfarë do të ndodhte më pas?
Përgjigja varet, natyrisht, nga sa armë janë hedhur. Rusia dhe Shtetet e Bashkuara kanë 90% të armëve bërthamore në botë, sipas Federatës së Shkencëtarëve Amerikanë. Rusia ka 1,588 armë të vendosura në raketa ndërkontinentale, të cilat kanë një rreze prej të paktën 3,417 milje (5,500 kilometra) dhe baza bombarduese të rënda, të cilat strehojnë aeroplanë të aftë për të mbajtur dhe hedhur një ngarkesë bërthamore, dhe SHBA ka 1,644 armë të përgatitura në të njëjtën mënyrë (të dy vendet kanë gjithashtu rreth 5,000 bomba të tjera aktive mes tyre që janë funksionale dhe thjesht presin lëshuesit). Një luftë bërthamore në shkallë të plotë mund të përfaqësojë lehtësisht një ngjarje zhdukjeje për njerëzimin – jo vetëm për shkak të vdekjeve fillestare, por edhe për shkak të ftohjes globale, i ashtuquajturi dimër bërthamor, që do të pasonte.
Ndoshta një skenar më i mundshëm, sipas disa ekspertëve të politikës së jashtme, përfshin një konflikt bërthamor në shkallë të kufizuar duke përdorur të ashtuquajturat armë atomike taktike. Sipas Qendrës James Martin, 30% deri në 40% e arsenaleve të SHBA-së dhe Rusisë përbëhen nga këto bomba më të vogla, të cilat kanë rreze më pak se 310 milje (500 km) nga toka dhe më pak se 372 milje (600 km) nga deti ose ajri. Këto armë do të kishin ende ndikime shkatërruese pranë zonës së shpërthimit, por nuk do të krijonin apokalipsin bërthamor global të rastit më të keq.
KUR SHPËRTHEN NJË BOMBË BËRTHAMORE?
Ekzistojnë lloje dhe madhësi të ndryshme të armëve bërthamore, por bombat bërthamore moderne fillojnë duke shkaktuar një reagim të fisionit. Fisioni është ndarja e bërthamave të atomeve të rënda në atome më të lehta – një proces që lëshon neutrone. Këto neutrone, nga ana tjetër, mund të futen në bërthamat e atomeve të afërta, duke i ndarë ato dhe duke shkaktuar një reaksion zinxhir jashtë kontrollit.
Shpërthimi i fisionit që rezulton është shkatërrues: Ishin bombat bërthamore e fisionit, të njohura si bomba atomike ose A-bomba, ato që shkatërruan Hiroshiman dhe Nagasakin, Japoni, me një forcë midis 15 kiloton dhe 20 kiloton TNT. Megjithatë, shumë armë moderne kanë potencialin të bëjnë dëme edhe më të këqija. Bombat termonukleare ose hidrogjenore përdorin fuqinë e reaksionit fillestar të fisionit për të bashkuar atomet e hidrogjenit brenda armës. Ky reaksion i shkrirjes lëshon akoma më shumë neutrone, të cilat krijojnë më shumë fision, të cilat krijojnë më shumë shkrirje dhe me radhë. Rezultati është një top zjarri me temperatura që përputhen me nxehtësinë e qendrës së diellit. Bombat termonukleare janë testuar, por nuk janë përdorur kurrë në luftime.
Eshtë e panevojshme të thuhet, të jesh në pikën zero të një shpërthimi të tillë do të thotë vdekje e menjëhershme. Për shembull, një armë bërthamore 10 kilotonëshe, e barabartë me madhësinë e bombave Hiroshima dhe Nagasaki, do të vriste menjëherë rreth 50% të njerëzve brenda një rrezeje prej 2 miljesh (3.2 km) nga shpërthimi tokësor, sipas një raporti të vitit 2007, nga një punëtori e Projektit të Mbrojtjes Parandaluese, ndërsa një shpërthim ajri do të kishte një rreze më të gjerë shpërthimi, sipas organizatës ICAN. Këto vdekje do të shkaktoheshin nga zjarret, ekspozimi intensiv ndaj rrezatimit dhe lëndime të tjera fatale. Disa nga këta njerëz do të lëndoheshin nga presioni i shpërthimit, ndërsa shumica do të ekspozoheshin ndaj lëndimeve nga ndërtesat e shembura ose nga pjesë fluturuese; shumica e ndërtesave në një rreze prej 0.5 milje (0.8 km) të shpërthimit do të rrëzoheshin ose do të dëmtoheshin rëndë.
Faqja e internetit e qeverisë amerikane Ready.gov këshillon që kushdo me paralajmërim paraprak – qoftë nga komunikimet zyrtare ose nga shikimi i një shpërthimi aty pranë – të lëvizë në një bodrum ose në qendër të një ndërtese të madhe dhe të qëndrojë atje për të paktën 24 orë për të shmangur pasojat më të këqija radioaktive.
Megjithatë, sipas Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq (ICRC) do të kishte pak ndihmë për të ofruar pranë zonës së shpërthimit. Me rrugët dhe shinat e trenit të shkatërruar, spitalet të rrafshuar dhe mjekët, infermierët dhe reaguesit e parë në zonën e shpërthimit të vdekur ose të plagosur, do të kishte pak mundësi për të sjellë furnizime ose njerëz për të ndihmuar, veçanërisht duke pasur parasysh nivelet e larta të rrezatimit pas një shpërthimi. Të mbijetuarit do të mbanin pluhur radioaktiv dhe do të duhej të dekontaminoheshin. Shumica ka të ngjarë të pësojnë djegie termike nga shpërthimi termik fillestar. Vdekja mund të vinte edhe nga stuhia e zjarrit, në varësi të terrenit të zonës së shpërthimit, zjarret e shkaktuara nga shpërthimi fillestar mund të kombinohen dhe të krijojnë erën e tyre zjarrë-shpërndarëse. Një stuhi e tillë zjarri ka ndodhur në Hiroshima, sipas Departamentit Amerikan të Energjisë, duke përfshirë 4.4 milje katrorë (11.4 kilometra katrorë).
RRJEDHJE RADIOAKTIVE
Rrezatimi është pasoja dytësore dhe shumë më e fshehtë e shpërthimeve bërthamore. Bombat e hedhura në Japoni krijuan pasoja lokale, por armët moderne termonukleare shpërthejnë material radioaktiv lart në stratosferë (shtresa e mesme e atmosferës së Tokës), duke shkaktuar pasoja globale. Niveli i rënies varet nëse bomba shpërthehet mbi tokë në një shpërthim ajri, i cili përkeqëson ndikimin global, por zbut efektin e menjëhershëm në terren, ose nëse ajo shperthen në tokë, ky lloj kufizon ndikimin global, por është shkatërrues për zonën e afërt.
Rreziku i rënies (i grimcave radioaktive) është më i rëndë në 48 orët pas shpërthimit. Në mungesë të borës ose shiut – që do të ndihmonte për të tërhequr më shpejt grimcat radioaktive në tokë – ato mund të kenë radioaktivitet minimal gjatë kohë deri në momentin që ato të kthehen në Tokë, sipas manualit “Nuclear War Survival Skills” (Oak Ridge National Laboratori, 1987).
Pas 48 orë nga shpërthimit, një zonë që fillimisht është e ekspozuar ndaj 1000 rentgens (një njësi e rrezatimit jonizues) në orë do të përjetojë vetëm 10 rentgens në orë rrezatim, sipas “Nuclear War Survival Skills”. Sipas manualit, rreth gjysma e njerëzve që përjetojnë një dozë totale rrezatimi prej rreth 350 rentgens gjatë disa ditëve, ka të ngjarë të vdesin nga helmimi akut nga rrezatimi. (Sa për ilustrim, një skanim kompjuterik tipik CT i barkut mund t’i ekspozojë njerëzit ndaj më pak se 1 rentgen.)
Të mbijetuarit e ekspozuar ndaj pasojave janë në rrezik të lartë të kancerit gjatë gjithë pjesës tjetër të jetës së tyre. Sipas KNKK-së, spitalet e specializuara në Hiroshima dhe Nagasaki kanë trajtuar më shumë se 10,000 të mbijetuar të njohur zyrtarisht nga shpërthimet e vitit 1945, me shumicën e vdekjeve në këtë grup që i atribuohen kancereve. Sipas Kryqit të Kuq, nivelet e leukemisë në viktimat e ekspozuara ndaj rrezatimit ishin katër deri në pesë herë më të larta se nivelet tipike në 10 deri në 15 vitet e para pas shpërthimit.
KATASTROFË MJEDISORE
Radioaktiviteti dhe pasojat do të kishin efekte serioze mjedisore dhe shëndetësore. Në varësi të madhësisë së një konflikti bërthamor, shpërthimet mund të ndikojnë edhe në klimën.
Në një vend si Ukraina, e cila prodhon 10% të grurit në botë, reshjet mund të bien në tokat bujqësore. Nëse të grimcat radioaktive thithen dhe merren nga furnizimi ushqimor, mund të shkaktojë probleme afatgjata, si kanceri, jodi radioaktiv, në veçanti, mund të jetë një problem, tha Michael May, bashkëdrejtor në Qendrën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin Ndërkombëtar të Universitetit Stanford dhe një drejtor i Laboratorit Kombëtar Lawrence Livermore.
“Lopët përqendrojnë jodin në qumësht dhe fëmijët pastaj atë qumësht e konsumojnë dhe fillojn që ta përqendrojnë jodin në gjëndrat tiroide”, tha May.
Hiri dhe bloza e injektuar në atmosferë gjatë një lufte bërthamore mund të kenë një efekt ftohës serioz në klimë nëse do të hidheshin bomba të mjaftueshme. Ndërsa një ose dy shpërthime bërthamore nuk do të kishin efekte globale, shpërthimi i vetëm 100 armëve në madhësinë e asaj të hedhur në Hiroshima në vitin 1945 do të ulte temperaturat globale nën ato të Epokës së Vogël të Akullit që ndodhi për afërsisht viteve 1300-1850, sipas një analizë e vitit 2012 e publikuar në Buletinin e Shkencëtarëve Atomik. Ndikimi sot do të ishte një luhatje e egër dhe e papritur klimatike: Temperaturat gjatë epokës së vogël të akullnajave ranë deri në 2 gradë Celsius, një rënie më e madhe se rritja e ngrohjes e parë që nga fillimi i revolucionit industrial (përafërsisht 1 gradë C). Një ftohje e papritur si kjo sot mund të ndikojë në bujqësi dhe furnizimin me ushqime. Epoka e vogël e akullit shkaktoi dështime të të korrave në një kohë kur popullsia globale ishte më pak se një e shtata e asaj që është sot.
Për të maksimizuar shanset tuaja për t’i mbijetuar një sulmi bërthamor, Ready.gov rekomandon mbajtjen e një kompleti për furnizim emergjent në dispozicion në një vend të sigurt strehimi. (I njëjti komplet mund të përdoret gjithashtu gjatë fatkeqësive të tjera, të tilla si uragane ose ndërprerje afatgjatë të energjisë.)
TË PËRGATITUR PËR NJË SHPËRTHIM BËRTHAMOR
Shpërthimet bërthamore mund të shkaktojnë dëme të konsiderueshme dhe viktima nga shpërthimi, nxehtësia dhe rrezatimi, por ju mund ta mbani familjen tuaj të sigurt duke ditur se çfarë të bëni dhe duke u përgatitur nëse ndodh.
Një armë bërthamore është një pajisje që përdor një reaksion bërthamor për të krijuar një shpërthim. Pajisjet bërthamore variojnë nga një pajisje e vogël portative e bartur nga një individ në një armë të mbajtur nga një raketë. Një shpërthim bërthamor mund të ndodhë me disa minuta paralajmërim ose pa paralajmërim.
- Flash apo blic i ndezur mund të shkaktojë verbëri të përkohshme për më pak se një minutë
- Vala e shpërthimit mund të shkaktojë vdekje, lëndim dhe dëmtim të strukturave disa milje larg nga shpërthimi
- Rrezatimi mund të dëmtojë qelizat e trupit. Ekspozimet e mëdha mund të shkaktojnë sëmundje nga rrezatimi.
- Zjarri dhe ngrohtësia mund të shkaktojnë vdekje, lëndime djegie dhe dëmtime të strukturave disa milje larg.
- Pulsi elektromagnetik (EMP) mund të dëmtojë elektronikën disa milje larg nga shpërthimi dhe të shkaktojë ndërprerje të përkohshme më tej të komunikimit
- Të rreshurat radioaktive, papastërtitë e dukshme dhe mbeturinat që bien që mund të shkaktojnë sëmundje për ata që janë jashtë, të ekspozuar ndaj tyre.
- Radioaktiviteti është më i rrezikshëm në orët e para pas shpërthimit, kur lëshon nivelet më të larta të rrezatimit. Ajo zgjatë deri sa rreshjet të mbërrijnë në nivelin e tokës, shpesh më shumë se 15 minuta për zonat jashtë dëmtimit të menjëhershëm nga shpërthimi. Kjo është koha e mjaftueshme që ju të jeni në gjendje të parandaloni ekspozimin e konsiderueshëm ndaj rrezatimit duke ndjekur këto hapa të thjeshtë:
FUTU BRENDA
- Hyni brenda ndërtesës më të afërt për të shmangur rrezatimin. Tulla ose betoni janë më të mirat.
- Shkoni në bodrum ose në mes të ndërtesës.
- Qëndroni larg mureve dhe çatisë së jashtme
QENDRO BRENDA
- Qëndroni brenda për 24 orë nëse autoritetet lokale nuk japin udhëzime të tjera.
- Familja duhet të qëndrojë aty ku është brenda. Ribashkohuni më vonë për të shmangur ekspozimin ndaj rrezatimit të rrezikshëm.
- Mbani kafshët tuaja shtëpiake brenda.
QËNDRONI NË KONTAKT
- Lidhuni dhe informoheni nga çdo media të disponueshme për informacion zyrtar, si p.sh. kur është e sigurt të dilni dhe ku duhet të shkoni.
- Radiot me bateri do të funksionojnë pas një shpërthimi bërthamor.
- Telefoni celular, mesazhet me tekst, televizioni dhe shërbimet e internetit mund të jenë të ndërprera ose të padisponueshme.
SI TË QËNDROJMË TË SIGURT NË RAST TË SHPËRTHIMIT BËRTHAMOR
ÇFARË DUHET TË BËNI TANI
Përgatituni!
Identifikoni vendet e strehimit. Identifikoni vendndodhjen më të mirë për tu strehuar pranë vendit ku kaloni më shumë kohë, si shtëpia, puna dhe shkolla. Vendndodhjet më të mira janë nëntokë dhe në mes të ndërtesave më të mëdha. Gjatë udhëtimit, identifikoni strehimoret e përshtatshme në rast shpërthimi. Zonat e hapura, automjetet dhe shtëpitë e lëvizshme NUK ofrojnë strehim adekuat. Kërkoni bodrume ose qendra të mëdha shumëkatëshe. Sigurohuni po ashtu që të keni një pajisje të furnizimit të urgjencës për vendet që frekuentoni ku mund t’ju duhet të qëndroni për 24 orë. Ai duhet të përfshijë ujë në shishe, ushqime të paketuara, ilaçe emergjente, një radio për të marrë informacion. Nëse është e mundur, ruani furnizime për tre ose më shumë ditë.
ÇFARË TË BËNI GJATË NDODHISË
Mbijetoni!
Nëse paralajmërohet për një sulm të afërt, futuni menjëherë brenda ndërtesës më të afërt dhe largohuni nga dritaret. Kjo do të ndihmojë që të mbroheni nga shpërthimi, nxehtësia dhe rrezatimi i shpërthimit.
Nëse jeni jashtë kur ndodh një shpërthim, mbulohuni nga shpërthimi pas çdo gjëje që mund të ofrojë mbrojtje. Shtrihuni me fytyrë poshtë për të mbrojtur lëkurën e ekspozuar nga nxehtësia dhe mbeturinat fluturuese. Nëse jeni në një automjet, ndaloni në mënyrë të sigurt dhe zbrisni prej automjetit.
Pasi të kalojë vala e goditjes, futuni brenda vendndodhjes më të afërt. Ju do të keni 10 minuta ose më shumë për të gjetur një strehë të përshtatshme. Futuni brenda përpara se të arrinë rrënjet radioaktive. Nivelet më të larta të rrezatimit të jashtëm nga këto rrënje ndodhin menjëherë pas mbërritjes së rrezatimit dhe më pas ulen me kalimin e kohës. Qëndroni të sintonizuar për udhëzimet e përditësuara nga zyrtarët e reagimit emergjent. Nëse këshillohet të evakuoni, dëgjoni informacione rreth rrugëve, strehimoreve dhe procedurave.
ÇFARË TË BËNI MË PAS
Sigurojeni veten tuaj!
Menjëherë pasi të jeni brenda strehës, nëse keni qenë jashtë gjatë të rreshurave radioaktive:
Hiqni shtresën tuaj të jashtme të veshjeve të kontaminuara për të hequr rrezatimin nga trupi juaj. Bëni dush ose lani me sapun dhe ujë për të hequr rrezatimin nga çdo pjesë të lekurës ose qimeve që nuk ishin të mbuluara. Nëse nuk mund të lani ose bëni dush, përdorni një leckë të lagur ose të pastër për të fshirë çdo lëkurë ose flokë që nuk janë mbuluar. Pastroni çdo kafshë shtëpiake që ndodhej jashtë gjatë asaj kohe. Fërkoni butësisht pallton e kafshës suaj për të hequr çdo grimcë radioaktive dhe lani kafshën tuaj me sapun dhe ujë, nëse ka. Ngrënja ose pirja e ushqime të paketuara ose artikuj që ishin brenda një ndërtese, është e sigurt . Mos konsumoni ushqime ose lëngje që ishin të pambuluara jashtë që mund të jenë të kontaminuara nga rreshjet. Nëse jeni i sëmurë ose i lënduar, dëgjoni udhëzimet se si dhe ku të merrni kujdes mjekësor atëherë kur autoritetet ju thonë se është e sigurt të dilni.
Përgatiti dhe përmblodhi:
WWW.STUDENTET.MK
