Recesioni është një fjalë që është dëgjuar shumë kohët e fundit. Përfaqësues të Fondit Monetar Ndërkombëtar, Bankës Botërore dhe institucioneve më të mëdha financiare e thonë këtë si një paralajmërim se bota nuk po ecën mirë dhe se mund të prekë të gjithë botën në vitet e ardhshme.
Sipas përkufizimit, recesioni është një ulje e aktivitetit ekonomik. Për shkak të kësaj, qytetarët blejnë më pak, prodhojnë më pak, kompanitë kanë më pak rentabilitet, disa pushojnë së punuari, eksportet ulen, papunësia rritet sepse punëtorët mbeten të papunë.
Miladin Kovacevic dhe Katarina Stancic e trajtuan atë në punimin e autorit me titull “Disa aspekte të një recesioni të mundshëm në 2023 – çfarë na mëson historia” për numrin e fundit të botimit Analiza dhe tendencat makroekonomike (MAT), transmeton Politika.rs.
“Duke pasur parasysh rrethanat e fundit negative, bota ka gjasa të përjetojë kolapsin më të fortë ekonomik në pesëdhjetë vitet e fundit në dy vitet e ardhshme”, theksojnë autorët.
Ata bëjnë dallimin midis termit recesion global, që nënkupton uljen e bruto prodhimin vendor për banorë në dy tremujorët e fundit, dhe krizës globale, që nënkupton një ngadalësim të rritjes së bruto prodhimit vendor , por jo uljen e saj.
Që nga viti 1970, bota ka përjetuar pesë recesione. E para ishte në vitin 1973, kur prodhuesit arabë të naftës, në shenjë proteste kundër mbështetjes ushtarake të SHBA për Izraelin në konfliktin kundër Egjiptit dhe Sirisë, vendosën një embargo ndaj eksportuesve të naftës në SHBA, Britaninë e Madhe, Kanada, Japoni dhe Holandë. Kjo u pasua nga paqëndrueshmëria e ofertës, mungesa dhe më pas rritja e inflacionit.
Rezerva Federale e SHBA (FED) u detyrua të rriste normat e interesit në 13 përqind në gjysmën e parë të 1974 dhe papunësia arriti në 9 përqind në maj 1975. Kriza u shndërrua në një recesion global që zgjati deri në vitin 1975 (rreth 16 muaj). Më pas, në vitin 1982, politika monetare restriktive agresive e Shteteve të Bashkuara në përgjigje të një spiraleje të fortë inflacioniste (me inflacion deri në 11 për qind në baza mujore), të shkaktuar pjesërisht nga Revolucioni iranian dhe pjesërisht nga problemet strukturore të Shtetet e Bashkuara, çuan në një recesion të rëndë të shënuar nga një rritje e normave të interesit dhe papunësisë në SHBA dhe shumë vende perëndimore. Në të njëjtën kohë, rënia e çmimeve të mallrave dhe e tregtisë botërore shkaktuan stres të rëndë financiar në ekonomitë në rritje dhe një krizë borxhi në Amerikën Latine dhe Afrikën e Veriut
Recesioni i tretë botëror filloi në vitin 1991 në Shtetet e Bashkuara, disa muaj para pushtimit irakian të Kuvajtit, i cili çoi në një rritje të çmimit të naftës dhe një tjetër goditje inflacioniste në Shtetet e Bashkuara dhe në botë. Më pas erdhi ndërhyrja e Fed dhe shtrëngimi i kushteve financiare. Në Evropë u shfaq një krizë monetare dhe bankare, së bashku me një krizë të njëkohshme gjeopolitike të nisur nga tranzicioni i vendeve të bllokut të Evropës Lindore në një ekonomi të orientuar nga tregu. Një tjetër recesion filloi në vitin 2009 në Shtetet e Bashkuara me plasjen e flluskës së pasurive të paluajtshme, por në thelb ishte rezultat i një zgjerimi të madh dhe të pakontrolluar të kredisë dhe parregullsive të shumta në sferën bankare.
Për shkak se sistemi financiar është globalisht i integruar dhe i ndërvarur, kriza u përhap në Evropë dhe në mbarë botën. Recesioni i pestë u shkaktua nga epidemia e virusit korona në vitin 2020 dhe çoi në rënien më të madhe që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore.
“Recesionet globale janë të lidhura ngushtë me marrëdhëniet e faktorëve të ndryshëm gjeopolitiko-ekonomikë, specifikë për një moment të caktuar historik. Recesionet në përgjithësi përkojnë me ngjarjet në SHBA, si ekonomia më e madhe në botë, dhe pothuajse gjithmonë paraprihen nga një ndryshim në politikën monetare-fiskale të SHBA-së. Ndryshe nga episodet e recesionit, krizat globale, pra ngadalësimi i rritjes ekonomike, në 50 vitet e fundit janë shoqëruar më së shumti me stres financiar në një grup të caktuar vendesh. Për shembull, në vitin 1998, kriza u konceptua në Azinë Juglindore, ajo preku shumë shpejt ekonomitë e tjera aziatike në zhvillim, por nuk u përhap në pjesën tjetër të botës falë qëndrueshmërisë së ekonomive të zhvilluara”, thonë autorët.
Shumë ekonomi, veçanërisht ato udhëheqëse, kanë pasur një nivel të paprecedentë të zgjerimit monetar dhe fiskal në dy vitet e fundit, për të stimuluar aktivitetin ekonomik të dobësuar nga epidemia. Normat e interesit u ulën në nivele rekord, shpenzimet e qeverisë u drejtuan në forma të ndryshme të ndihmës për ekonominë dhe popullsinë dhe shuma të mëdha borxhi u lëshuan për financimin e saj. Edhe pse këto lëvizje kontribuan në rimëkëmbjen në vitin pas koronës, 5.7 për qind ishte rritja e bruto prodhimit vendor global në vitin 2021, ekonomia botërore është “mbinxehur”, e rënduar nga inflacioni i lartë, kërkesa e tepruar, mbi borxhet dhe me kapacitete të shteruara dhe një mungesë e dukshme e hapësirës fiskale.
“Prandaj ata ishin të papërgatitur për sfidat që pasuan në planin gjeopolitik dhe u derdhën në sferën ekonomike. Ngjashëm me episodet e mëparshme të recesionit, janë krijuar të gjitha kushtet për shfaqjen e një recesioni të ri. Ka probleme në anën e ofertës, si kërkesa e tepruar, mungesa, problemet e ofertës, trazirat financiare si borxhi i tepërt, rritja e normave të interesit dhe një kthesë e papritur në politikën ekonomike”, thonë Kovaçeviç dhe Stanciceva.
Përmblodhi dhe përshtati:
www. studentet.mk
