Çfarë E Bën Ngushticën e Hormuzit Kaq të Rëndësishme për Botën?

Ngushtica e Hormuzit është një prej arterieve më të rëndësishme të tregtisë globale, një pikë strategjike që ndodhet në një ndër zonat më të tensionuara dhe të politizuara të planetit – në kufirin natyror midis Gjirit Persik dhe Detit të Omanit. Kjo rrugë ujore e ngushtë ka fituar një rëndësi jashtëzakonisht të madhe për shkak të pozitës së saj gjeografike dhe funksionit jetik që luan në transportimin e energjisë fosile nga Lindja e Mesme drejt tregjeve ndërkombëtare.

Në një epokë ku burimet e energjisë janë thelbësore për zhvillimin ekonomik dhe stabilitetin e shoqërive moderne, kontrolli dhe siguria e kësaj ngushtice përbëjnë një çështje të ndjeshme jo vetëm për vendet që kufizohen me të, por edhe për fuqitë e mëdha botërore që varen nga furnizimi i pandërprerë me naftë dhe gaz natyror.

Ngushtica shtrihet përgjatë brigjeve të Iranit në veri dhe Omanit e Emirateve të Bashkuara Arabe në jug, dhe ka një gjatësi rreth 90 kilometra. Megjithatë, ajo që e bën vërtet të veçantë është gjerësia e saj në pikën më të ngushtë, e cila është vetëm rreth 39 kilometra. Brenda kësaj hapësire të kufizuar detare, janë përcaktuar dy korridore të ngushta detare për lëvizjen e anijeve – një për hyrje dhe një për dalje – secila vetëm 3 kilometra e gjerë. Midis këtyre dy korridoreve ekziston një zonë neutraliteti prej 2 kilometrash, e cila përdoret si hapësirë sigurie për të shmangur përplasjet dhe incidentet detare.

Në pamje të parë, këto shifra mund të duken të mjaftueshme për qarkullim normal të anijeve, por kur merret parasysh numri i jashtëzakonshëm i anijeve që kalojnë çdo ditë përmes kësaj ngushtice, bëhet e qartë se kjo është një rrugë jashtëzakonisht e ngarkuar dhe e ndjeshme. Sipas të dhënave të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë (IEA), mbi 17 milionë fuçi naftë kalojnë çdo ditë nëpër këtë ngushticë – që përbën rreth një të pestën e furnizimit të përgjithshëm global. Ky volum i madh e kthen këtë zonë në një “arterie energjie” për ekonominë botërore.

Një tjetër aspekt që e bën ngushticën kritike është fakti se ajo nuk është vetëm një rrugë për naftën bruto, por edhe për gazin natyror të lëngshëm (LNG), në veçanti nga Katari, i cili është ndër eksportuesit më të mëdhenj të LNG-së në botë. Anijet që transportojnë këto produkte janë të mëdha, të ngadalta dhe të vështira për t’u manovruar në hapësira të ngushta – gjë që shton rrezikun e aksidenteve, pengesave apo sulmeve të qëllimshme.

Më tej, pozita gjeostrategjike e Ngushticës së Hormuzit e bën atë jo vetëm një qendër tregtare, por edhe një skenë potenciale për përballje ushtarake, sulme terroriste apo manovra politike. Vendndodhja në një rajon me histori të gjatë tensioni – përfshirë marrëdhëniet e vështira midis Iranit dhe fqinjëve të tij, si dhe me Shtetet e Bashkuara – i shton kësaj zone një nivel rreziku që e dallon nga rrugët e tjera ujore në botë.

Për shembull, vetëm një incident i vogël në këtë ngushticë mund të shkaktojë panik në tregjet globale të naftës dhe të nxisë rritje të menjëhershme të çmimeve, duke ndikuar jo vetëm në vendet eksportuese, por edhe në ekonomitë konsumatore në Evropë, Azi dhe SHBA. Vetëm një paralajmërim apo një deklaratë kërcënuese nga ndonjë udhëheqës politik në këtë rajon është e mjaftueshme për të shkaktuar lëvizje të mëdha në bursat ndërkombëtare të energjisë.

Edhe pse ngushtica në vetvete nuk është një zonë e minuar apo e pajisur me infrastrukturë detare komplekse, rëndësia e saj buron nga domosdoshmëria që kanë vendet e Gjirit për ta përdorur atë. Pa një alternativë të plotë dhe të sigurt për kalimin e anijeve cisternë, kjo ngushticë mbetet porta e vetme për të arritur në tregjet globale të energjisë.

Për këtë arsye, shumë vende kanë tentuar të ndërtojnë rrugë alternative përmes tubacioneve të brendshme, që të shmangin varësinë nga kalimi përmes ngushticës. Megjithatë, asnjë prej këtyre rrugëve nuk është në gjendje të zëvendësojë volumin e transportuar përmes Hormuzit, duke e lënë kështu këtë pikë si faktor kyç në bilancin energjetik botëror.

Ky realitet e kthen Ngushticën e Hormuzit në një “pikë mbytjeje” (bottleneck) – një koncept që përdoret në analizat gjeopolitike për të përshkruar zona të ngushta dhe kritike, ku kalon një rrugë e vetme strategjike dhe ku çdo ndërprerje mund të ketë pasoja të rënda.

Në përmbledhje, edhe pse vetëm 39 kilometra në gjerësi, Ngushtica e Hormuzit përmban brenda vetes një kompleksitet të jashtëzakonshëm të interesave politike, ushtarake dhe ekonomike. Është një zonë ku lëvizja e lirë e anijeve nuk është thjesht çështje e navigimit detar, por një ekuilibër delikat mes fuqive rajonale dhe ndërkombëtare. Çdo tension, çdo aksident, çdo deklaratë në lidhje me këtë ngushticë përkthehet menjëherë në lajme botërore dhe pasoja reale ekonomike. Prandaj, ajo mbetet një nga pikat më të ruajtura dhe të monitoruara nga të gjitha palët e interesuara në skenën globale.

Ku ndodhet saktësisht?

Ngushtica e Hormuzit nuk është vetëm një kanal detar; ajo është një vijë ndarëse gjeografike që ndan dy bregdetet e tensionuara të Lindjes së Mesme: nga njëra anë, Republika Islamike e Iranit dhe nga ana tjetër, Mbretëria e Omanit – një vend me politikë jashtme tradicionale neutrale dhe të kujdesshme. Ky pozicion gjeografik unik i jep ngushticës jo vetëm rëndësi ekonomike, por edhe vlerë të lartë strategjike, ushtarake dhe diplomatike.

Ngushtica ndodhet në pikën ku përfundon Gjiri Persik dhe fillon Deti i Omanit, që më pas hapet në Oqeanin Indian. Kjo lidhje ujore ka gjatësi rreth 90 kilometra dhe formon një grykë të ngushtë natyrore e cila, megjithëse e kufizuar në gjerësi, shërben si arteria e vetme për lëvizjen detare të vendeve që ndodhen në pjesën perëndimore të Gjirit.

Në veri të ngushticës shtrihet bregdeti i Iranit, një shtet me ndikim të madh rajonal dhe pretendime të gjera për kontrollin e kësaj zone. Nga ana tjetër, në jug, ndodhet territori i Omanit – përfshirë Gadishullin Musandam, një enklavë e izoluar e Omanit që ndan fizionomikisht ngushticën nga Emiratet e Bashkuara Arabe. Musandami, përkatësisht qyteti portual Khasab, është një pikë e rëndësishme vëzhgimi dhe ndjekjeje detare, dhe shpesh përdoret si stacion për marinën omaneze dhe ndonjëherë për operacione ndërkombëtare mbikëqyrjeje.

Ngushtica shërben si një urë natyrore për një sërë vendesh që varen pothuajse tërësisht nga eksporti i naftës dhe gazit për të mbështetur ekonomitë e tyre. Këto përfshijnë:

• Iraku, i cili ka dalje të kufizuara në det dhe varet nga ngushtica për të eksportuar naftën e tij që kalon përmes portit të Basrës;
• Kuvajti, një shtet i vogël, por një nga prodhuesit më të mëdhenj të naftës në botë, i cili nuk ka alternativë tjetër përveç Hormuzit për të çuar naftën në tregjet ndërkombëtare;
• Arabia Saudite, që ka disa porte në Detin e Kuq dhe një rrjet tubacionesh që çojnë në qytetin portual Yanbu, por megjithatë pjesa më e madhe e eksporteve të saj nga Lindja kalojnë përmes Hormuzit;
• Bahreini, një ishull i vogël me ekonomi të lidhur ngushtë me atë të Arabisë Saudite;
• Katar, i cili është eksportuesi më i madh në botë i gazit natyror të lëngshëm (LNG), dhe i cili i transporton gati të gjitha produktet e tij energjetike përmes kësaj ngushtice;
• Emiratet e Bashkuara Arabe, një ndër shtetet me infrastrukturën më të avancuar energjetike në rajon, që gjithashtu mbështetet në Hormuz për të eksportuar një pjesë të konsiderueshme të produkteve të saj.

Pra, ngushtica e Hormuzit funksionon si një “trake qarkullimi jetike” për të gjithë këtë rajon, e cila i lidh ato me pjesën tjetër të botës përmes Oqeanit Indian, Kanalit të Suezit dhe më tej në Mesdhe. Nëpërmjet kësaj rruge ujore kalojnë anijet cisterne që bartin naftën dhe gazin drejt tregjeve në Azinë Jugore dhe Lindore, Evropë dhe Amerikë. Kjo rrugë është jetike për zinxhirin global të furnizimit me energji – çdo ndërprerje, vonesë apo rrezik në këtë pikë ka jehonë në të gjitha tregjet globale.

Rëndësia gjeografike e kësaj zone shkon përtej tregtisë së energjisë. Vendet që ndodhen në afërsi të ngushticës kanë përdorur pozicionin e tyre strategjik për të forcuar ndikimin gjeopolitik dhe për të ushtruar presion diplomatik apo ushtarak, varësisht nga interesat e momentit. Irani, për shembull, ka përsëritur shpesh se kontrolli mbi këtë ngushticë është i natyrshëm dhe ligjor, për shkak të vendndodhjes së saj, ndërsa Shtetet e Bashkuara dhe aleatët perëndimorë i kanë bërë thirrje vazhdimisht Teheranit që të respektojë lirinë e navigimit në ujërat ndërkombëtare.

Në anën tjetër, Oman ka arritur të ruajë një pozicion relativisht neutral dhe ndërmjetësues, duke shërbyer shpesh si një kanal komunikimi mes palëve në konflikt. Diplomacia omaneze ka luajtur një rol kyç në ruajtjen e stabilitetit detar dhe ka siguruar që portet e saj të mbeten funksionale edhe në kohë tensionesh. Për më tepër, në vitet e fundit janë shtuar përpjekjet për bashkëpunim ndërkombëtar në monitorimin e sigurisë detare në këtë zonë, përfshirë përpjekjet e SHBA-së, Mbretërisë së Bashkuar, Francës dhe vendeve të tjera për të mbrojtur lundrimin e lirë.

Ngushtica e Hormuzit nuk është vetëm një kufi gjeografik, por një vijë simbolike ndarëse mes dy vizioneve për rendin rajonal dhe ndërkombëtar: nga njëra anë, politika e fuqisë, kontrollit dhe ndonjëherë e kërcënimeve; nga ana tjetër, diplomacia, bashkëpunimi dhe qasja multilaterale. Kjo e bën vendndodhjen e saj të ngarkuar me kuptime shumë më të thella sesa një rrugë e thjeshtë tranziti.

Nëse ndonjëherë do të kërkohej një vend në hartën botërore që përfaqëson qartë përplasjen mes nevojës për energji, luftës për kontroll rajonal, dhe sfidave të bashkëjetesës në një rajon të trazuar, Ngushtica e Hormuzit do të ishte padyshim ai vend. Pozicioni i saj midis Iranit dhe Omanit – dhe roli që luan për vendet si Iraku, Kuvajti dhe Katari – e bën atë një nyje strategjike në arkitekturën e sigurisë energjetike dhe politike globale.

Sa e ngushtë është?

Ngushtica e Hormuzit, pavarësisht nga emri që mund të sugjerojë një hapësirë të bollshme, është në fakt një nga rrugët ujore më të ngushta dhe më të mbingarkuara në botë kur bëhet fjalë për rëndësinë strategjike që mban. Në pikën më të ngushtë, gjerësia e saj arrin vetëm 33 kilometra, por realiteti i navigimit është shumë më i ngushtë sesa kaq: dy korridore lundrimi, secila me gjerësi vetëm 3 kilometra, të ndara nga një zonë sigurie prej 2 kilometrash midis tyre.

Këto korridore të përshkruara nga Organizata Ndërkombëtare Detare (IMO) nuk janë thjesht linja të imagjinuara; ato janë të monitoruara në mënyrë të vazhdueshme përmes teknologjive të avancuara të radarëve dhe mbikëqyrjes satelitore, dhe anijet detyrohen t’i ndjekin ato me përpikëri për të shmangur përplasjet, devijimet apo konfliktet në një nga zonat më të tensionuara detare të planetit.

Ajo që e bën veçanërisht të rrezikshme këtë ngushtësi nuk është vetëm fakti fizik i përmasave të saj, por natyra e ngarkesës që kalon përmes saj: anije të mëdha cisternë, të cilat transportojnë miliona fuçi naftë në ditë, janë të ngadalta në manovrim dhe kërkojnë distanca të konsiderueshme për ndalje emergjente apo ndryshim kursi. Ndërkohë, këto anije operojnë në një zonë ku prania e forcave ushtarake, anijeve patrulluese, drone-ve dhe mjeteve të tjera luftarake është e zakonshme.

Kjo ngushtësi e bën Ngushticën e Hormuzit një vend të brishtë dhe jashtëzakonisht të prekshëm ndaj çdo forme ndërhyrjeje teknologjike apo ushtarake. Sulmet kibernetike që mund të pengojnë sistemet e navigimit të anijeve, ndërprerja e komunikimeve satelitore, interferenca me sinjalet GPS, apo shfaqja e anijeve të padeklaruara në korridoret detare mund të shkaktojnë një kaos të menjëhershëm që jo vetëm mund të pengojë lundrimin, por edhe të shkaktojë incidente të përmasave ndërkombëtare.

Për të kuptuar më mirë rrezikun që sjell kjo ngushtësi, është e nevojshme të analizojmë me kujdes edhe përbërjen fizike të rrugës ujore. Nëse për shembull një anije bllokon korridorin hyrës prej 3 kilometrash – qoftë për shkak të aksidentit, keqfunksionimit teknik apo aktit të qëllimshëm – kalimi i të gjitha anijeve të tjera ndalet. Nuk ka rrugë alternative. Në një situatë të tillë, pasojat janë të menjëhershme: radha të gjata të anijeve, rritje të çmimeve të naftës, shqetësim global ekonomik dhe ndoshta edhe përplasje diplomatike apo ushtarake.

Kërcënimi ndaj këtyre korridoreve të ngushta është përmendur vazhdimisht në analizat strategjike të NATO-s dhe të Komandës Qendrore Amerikane (CENTCOM), e cila ka stacionuar forca detare në rajon për të siguruar lirinë e navigimit. Prania e këtyre forcave është e përhershme, pasi në këtë zonë janë regjistruar disa incidente të mëparshme, përfshirë sulme ndaj anijeve civile dhe ushtarake, konfiskime, si dhe përplasje midis anijeve të Iranit dhe të vendeve perëndimore.

Që nga vitet ’80, gjatë Luftës Iran-Irak, Ngushtica e Hormuzit ka qenë skenë e përplasjeve të dhunshme detare. Një ndër ngjarjet më të njohura është ajo e vitit 1988 kur një anije luftarake amerikane, USS Vincennes, rrëzoi aksidentalisht një avion civil iranian, duke vrarë të gjithë 290 personat në bord. Ky incident ndodhi pikërisht në një kontekst të tensionuar, ku anijet e të dyja vendeve lundronin pranë njëra-tjetrës në ujëra të ngushta e të mbikëqyrura.

Në vitet më të fundit, tensionet janë intensifikuar sërish. Në vitin 2019, disa anije tanker u sulmuan në rajonin e Ngushticës, dhe edhe pse përgjegjësia nuk u përcaktua me siguri, shumë gishtërinj u drejtuan drejt Iranit, që mohoi përfshirjen. Irani ka deklaruar në disa raste se nëse i ndalohet eksporti i tij i naftës përmes sanksioneve ndërkombëtare, ai do të “bllokojë ngushticën”. Kjo deklaratë është parë si një kërcënim i drejtpërdrejtë ndaj sigurisë detare ndërkombëtare dhe ka shkaktuar reagime të forta nga ana e Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të tyre.

Përveç rreziqeve nga sulmet ose ndërhyrjet e qëllimshme, ekziston edhe një rrezik i natyrshëm që buron nga vetë intensiteti i trafikut detar. Ngushtica është përshkuar çdo ditë nga dhjetëra anije gjigante që transportojnë jo vetëm naftë, por edhe gaz të lëngshëm, mallra industriale, ushqim dhe pajisje ushtarake. Një aksident detar, edhe nëse nuk është i lidhur me ndërhyrje ushtarake, mund të ketë efekte të ngjashme. Kujtojmë se një anije e bllokuar për disa ditë në Kanalin e Suezit në vitin 2021 shkaktoi vonesa dhe humbje ekonomike globale me vlerë miliarda dollarë. Ngushtica e Hormuzit, duke qenë më e ngushtë dhe më e ndjeshme, do të përbënte një katastrofë edhe më të madhe në rast të një bllokade të ngjashme.

Për këtë arsye, planifikimi strategjik i flotave tregtare dhe ushtarake përfshin gjithmonë skenarë për bllokime, sulme dhe sabotime në këtë zonë. Shtetet e Bashkuara, Britania, Franca dhe Arabia Saudite kanë zhvilluar stërvitje të shumta detare për të simuluar skenarë të tillë. Madje, janë zhvilluar edhe teknologji të posaçme për të çminuar korridoret lundruese në rast të vendosjes së minave detare nga aktorë shtetërorë ose jo-shtetërorë.

Kërcënimi i ndërhyrjes teknologjike është një dimension i ri në këtë kontekst. Sot, me zhvillimin e luftës kibernetike, sistemet naviguese të anijeve, sistemet e komunikimit satelitor dhe radarët janë të ekspozuar ndaj sulmeve që mund të ngatërrojnë pozicionimin ose të çaktivizojnë sinjalet e ndihmës. Një ndërhyrje e suksesshme në këtë drejtim mund të çojë në devijimin e anijeve jashtë korridoreve të lejuara, çka rrit ndjeshëm rrezikun për përplasje apo përgjigje të menjëhershme ushtarake.

Në këtë kontekst, vetëm 3 kilometra liri lundrimi në secilin drejtim për qindra anije në lëvizje është një dimension që kërkon kontroll absolut dhe bashkëpunim të pandërprerë ndërkombëtar. Për krahasim, një anije cisterne e klasit VLCC (Very Large Crude Carrier) është zakonisht rreth 330 metra e gjatë dhe rreth 60 metra e gjerë. Kjo do të thotë se vetëm disa anije të tilla në të njëjtën kohë në një korridor 3 km e bëjnë zonën tejet të mbingarkuar dhe të ndjeshme ndaj devijimeve më të vogla.

Përfundimisht, Ngushtica e Hormuzit nuk është e veçantë vetëm për nga përmbajtja e saj ekonomike dhe strategjike, por edhe për nga karakteristikat fizike të saj. Gjerësia minimale prej vetëm 33 kilometrash, dhe më tej korridoret e kufizuara detare, e bëjnë këtë një nga “pikat e dobëta” më të mëdha të sigurisë globale. Një zonë ku tensioni nuk buron vetëm nga politikat ndërkombëtare, por edhe nga çdo valë që përplaset në kuvertën e një anijeje që nuk ndjek kursin e saktë.

A është ruta e vetme e daljes nga Gjiri?

Ngushtica e Hormuzit përfaqëson të vetmen rrugë ujore natyrore që lidh vendet e pasura me naftë të Gjirit Persik me detin e hapur, përkatësisht me Oqeanin Indian përmes Detit të Omanit. Kjo do të thotë se pothuajse të gjitha eksportet e naftës bruto, gazit natyror të lëngshëm dhe shumë mallrave të tjera jetike nga Lindja e Mesme drejt botës, kalojnë detyrimisht përmes kësaj ngushtice.

Nga një pikëpamje gjeografike, nuk ekziston asnjë rrugë tjetër detare që e lidh drejtpërdrejt Gjirin me ndonjë oqean apo kanal tjetër detar. Të gjitha portet kryesore të Arabisë Saudite Lindore, Emirateve të Bashkuara Arabe, Kuvajtit, Irakut dhe Katarit janë të pozicionuara në brendësi të Gjirit Persik – dhe çdo anije që ngarkohet në këto porte detyrohet të kalojë përmes ngushticës së Hormuzit për të vazhduar rrugën drejt Azisë, Evropës apo Afrikës.

Kjo varësi e plotë nga një korridor i vetëm detar përbën një rrezik strukturor të jashtëzakonshëm për ekonomitë e këtyre shteteve dhe për tregjet globale. Në terma strategjikë, kjo lloj varësie krijon një “pike mbytjeje” (ang. chokepoint), që është një pikë e vetme kritike në të cilën përqendrohet një pjesë shumë e madhe e fluksit tregtar ndërkombëtar. Në rastin e Hormuzit, mbi 20% e furnizimit global të naftës kalon nëpër këtë ngushticë çdo ditë – një përqindje që e bën atë absolutisht të pazëvendësueshme në afat të shkurtër.

Për shkak të këtij realiteti, vendet e Gjirit janë përballur me një sfidë ekzistenciale të sigurisë energjetike: si të reduktojnë varësinë e tyre nga Ngushtica e Hormuzit, në mënyrë që të shmangin skenarët e frikshëm të bllokadës, luftës apo krizave ndërkombëtare që mund ta paralizojnë eksportin dhe ekonominë e tyre?

Një nga përgjigjet kryesore ka qenë investimi në infrastrukturë alternative, veçanërisht në ndërtimin e tubacioneve që shtrihen përtej kufijve tradicionalë të Gjirit Persik dhe që lidhin vendet eksportuese me detin në mënyrë tërthorazi, pa kaluar nëpër ngushticën e Hormuzit.

Tubacionet si alternativa të pjesëshme

1. Tubacioni Abu Dhabi – Fujairah (Habshan-Fujairah)

Ky është një nga projektet më të rëndësishme të Emirateve të Bashkuara Arabe. Tubacioni i njohur si ADCOP (Abu Dhabi Crude Oil Pipeline) është ndërtuar për të lidhur fushat e naftës në Abu Dhabi me portin e Fujairah, i cili ndodhet në Detin e Omanit – jashtë Ngushticës së Hormuzit.

Ky tubacion, me një gjatësi rreth 370 kilometra dhe një kapacitet prej 1.5 milionë fuçish në ditë, është projektuar për të shmangur plotësisht Hormuzin. Kjo e lejon Abu Dhabin të eksportojë një pjesë të konsiderueshme të naftës së tij direkt në det të hapur, pa kaluar nëpër rrugën e ngushtë dhe të rrezikshme të Hormuzit. Pavarësisht kësaj, kjo mbulon vetëm një përqindje të kufizuar të totalit të eksporteve të naftës së Emirateve.

2. Tubacionet e Arabisë Saudite: Petroline dhe IPSA

Arabia Saudite ka ndërtuar dy tubacione të mëdha që synojnë të diversifikojnë rrugët e transportit të energjisë:

• Petroline (East-West Pipeline): Kjo është rruga kryesore që kalon nga Lindja në Perëndim të Arabisë Saudite, duke lidhur zonën e prodhimit të naftës në Dhahran me portin Yanbu në Detin e Kuq. Tubacioni ka një kapacitet mbi 5 milionë fuçi/ditë, dhe është një nga projektet më strategjike të mbretërisë.
• IPSA Pipeline (Iraq–Saudi Arabia Pipeline): Fillimisht i ndërtuar për të transportuar naftë irakiane gjatë Luftës Iran-Irak, ky tubacion është ndalur dhe degraduar për shumë vite për shkak të marrëdhënieve politike. Sidoqoftë, ka pasur diskutime për reaktivizimin e tij si një rrugë emergjente.

3. Tubacionet e Katarit dhe Iranit?

Katar, si eksportuesi më i madh në botë i LNG-së (gazit të lëngshëm natyror), nuk ka alternativa reale tokësore për shkak të pozitës së tij gjeografike si një gadishull i rrethuar nga det dhe nga Arabia Saudite në veri. I vetmi port funksional i LNG-së ndodhet në Ras Laffan – dhe çdo anije nga atje detyrimisht duhet të kalojë nëpër Hormuz.

Irani, megjithëse zotëron infrastrukturë të konsiderueshme për prodhimin dhe përpunimin e naftës dhe gazit, vuan nga izolimi ndërkombëtar, mungesa e investimeve të huaja dhe sanksionet ekonomike. Ai është i detyruar të përdorë Hormuzin për eksportet e tij, përfshirë dërgesat e vogla drejt Indisë, Kinës dhe vendeve të tjera aziatike.

Pse nuk ka rrugë tjetër detare?

Në mënyrë natyrore, Gjëografia e rajonit nuk ofron alternativa të tjera detare. Gjiri Persik është një “fund i mbyllur detar” – njësi gjeografike e rrethuar nga tokë në tri anë, e hapur vetëm nga ngushtica e Hormuzit. Ndryshe nga Mesdheu që ka dalje të shumta (Gibraltar, Suez), Gjiri Persik nuk ka rrugë të dytë. Kjo e bën rajonin të brishtë dhe shumë të varur nga kjo arterie unike.

Përpjekjet për alternativa tokësore dhe detare

Vendet e Gjirit janë duke investuar në projekte infrastrukturore të mëdha për të shmangur “monopolin strategjik” që përfaqëson Hormuzi:

• Ndërtimi i porteve të reja në Detin e Kuq dhe Detin e Arabisë (në Fujairah, Oman, Arabinë Saudite)
• Rrjetet hekurudhore të bashkërenduara GCC që mund të transportojnë mallra dhe derivate nafte më shpejt në rast emergjence
• Bashkëpunim me Kinën dhe Indinë për zhvillimin e “korridoreve energjetike alternative” që të kalojnë përmes Pakistanit apo Detit të Kuq

Megjithatë, të gjitha këto përpjekje nuk janë të mjaftueshme për të zëvendësuar Hormuzin. Arsyeja është se kostot ekonomike, teknike dhe politike të ndërtimit të rrugëve të reja janë shumë të larta. Ndërkohë, rritja e kërkesës globale për energji vetëm sa e bën më të vështirë që këto alternativa të mbulojnë nevojat reale.

Përfundim: Hormuzi mbetet boshti kryesor

Pavarësisht përpjekjeve për diversifikim, Ngushtica e Hormuzit mbetet rruga dominuese dhe jetike për tregtinë ndërkombëtare të naftës dhe gazit. Asnjë tubacion tokësor nuk mund të mbulojë kapacitetin e saj, dhe asnjë alternativë detare nuk ekziston aktualisht.

Kjo varësi e thellë e bën Hormuzin një pikë të përhershme tensioni, ku çdo veprim diplomatik, çdo incident lokal apo çdo konflikt ushtarak mund të përkthehet menjëherë në krizë globale energjetike.

Sa naftë dhe gaz kalon përmes?

Ngushtica e Hormuzit, përtej rëndësisë së saj gjeografike dhe strategjike, është një arterie e gjallë për tregtinë globale të energjisë. Çdo ditë, në këtë rrugë ujore të ngushtë kalon një fluks i jashtëzakonshëm i naftës dhe gazit natyror – sasi që janë të domosdoshme për funksionimin normal të ekonomive moderne në të gjithë globin.

Sipas të dhënave të përditësuara nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë (IEA) dhe Administrata e Informacionit për Energjinë e SHBA-së (EIA), nëpër Ngushticën e Hormuzit kalojnë mesatarisht 17 deri në 20 milionë fuçi naftë në ditë, që përbën afërsisht 20 për qind të konsumit të përditshëm global të naftës. Në disa periudha, kjo përqindje është rritur edhe më tej, veçanërisht kur kërkesa globale për energji është rritur në mënyrë të menjëhershme, siç ndodhi pas pandemisë së COVID-19.

Por çfarë përfaqësojnë 17 milionë fuçi naftë në praktikë?

Për krahasim: një fuçi nafte përmban rreth 159 litra, që do të thotë se çdo ditë, përmes Hormuzit, kalojnë mbi 2.7 miliardë litra naftë bruto – sasi e mjaftueshme për të furnizuar miliona automjete, uzina industriale dhe sisteme ngrohjeje në mbarë botën. Ky volum kolosal lëviz nëpër një korridor që është vetëm 3 km i gjerë për secilën korsi dhe i rrethuar nga brigje të tensionuara politikisht dhe ushtarakisht.

Burimi i naftës: cilat vende eksportojnë përmes Hormuzit?

Shumica dërrmuese e kësaj sasie vjen nga vendet prodhuese të Gjirit që janë anëtare të OPEC-ut (Organizata e Vendeve Eksportuese të Naftës):

• Arabia Saudite, eksportuesi më i madh në botë i naftës, kalon pjesën më të madhe të eksporteve të saj përmes Hormuzit, pavarësisht ekzistencës së tubacioneve alternative. Në periudha normale, ajo eksporton rreth 7 milionë fuçi në ditë, një pjesë e konsiderueshme e të cilave lëviz përmes kësaj ngushtice.
• Irani, i cili gjithashtu ka një sasi të madhe të rezervave të naftës dhe gazit natyror, është i varur pothuajse tërësisht nga Hormuzi për eksportet e tij, për shkak të kufizimeve në infrastrukturën tokësore dhe detare. Megjithëse nën sanksione, Irani ende eksporton rreth 1-2 milionë fuçi në ditë, në varësi të klimës gjeopolitike.
• Emiratet e Bashkuara Arabe, me një prodhim të konsoliduar dhe kapacitete të mëdha për përpunim dhe eksport, transportojnë rreth 2.5 milionë fuçi në ditë përmes Hormuzit. Edhe pse kanë zhvilluar tubacione drejt portit të Fujairah në Detin e Omanit, shumica e eksporteve ende kalojnë nëpër këtë rrugë ujore.
• Kuvajti, një prodhues tjetër i rëndësishëm i naftës, dërgon rreth 2 milionë fuçi në ditë përmes Hormuzit. Me dalje të kufizuar në det, Kuvajti nuk ka rrugë alternative funksionale jashtë kësaj ngushtice.
• Iraku, i cili përballet me sfida të mëdha politike dhe infrastrukturore, përdor portin e Basrës për eksportet e naftës. Këto sasi, që variojnë nga 3 deri në 4 milionë fuçi në ditë, kalojnë të gjitha përmes Hormuzit drejt tregjeve në Azi, Evropë dhe më tej.

Gazi natyror i lëngshëm (LNG): Dominimi i Katarit

Përveç naftës, një tjetër komponent kritik i kalimit përmes Hormuzit është gazi natyror i lëngshëm (LNG), që është gaz natyror i ftohur në temperatura shumë të ulëta (rreth -162°C) dhe i shndërruar në formë të lëngshme për transport më të lehtë dhe më efikas.

Katari, që ndodhet në një gadishull në jug të Gjirit, është eksportuesi më i madh në botë i LNG-së, dhe çdo anije që largohet nga porti i Ras Laffanit – porti më i madh industrial i këtij lloji në botë – duhet të kalojë përmes Ngushticës së Hormuzit.

Në vitin 2023, eksportet e LNG-së nga Katari arritën në mbi 106 miliardë metra kub, një pjesë e madhe e të cilave shkonte në Japoninë, Korenë e Jugut, Kinën dhe Indinë. Në kushte normale, Katari dërgon mbi 77 milionë tonë LNG në vit, dhe këto sasi përkthehen në qindra anije LNG që kalojnë çdo vit nëpër Hormuzin e mbingarkuar.

Për shkak të vlerës së lartë të LNG-së në tregjet globale dhe investimeve të mëdha që vendet aziatike po bëjnë në energji të pastër, çdo kërcënim për transportin e gazit nga Katari ka pasoja dramatike në bursat ndërkombëtare të energjisë.

Çfarë ndodh nëse fluksi ndërpritet?

Çdo ndërprerje – qoftë për shkak të një konflikti, një bllokade të qëllimshme, një aksidenti apo sulmi kibernetik – do të kishte pasoja të menjëhershme dhe dramatike:

• Çmimet e naftës dhe gazit do të rriteshin në mënyrë të paprecedent. Analistët parashikojnë se në një skenar të ndërprerjes totale të kalimit për disa ditë, çmimet e naftës mund të kapërcejnë 150 USD për fuçi, ndërsa LNG do të arrinte nivele të papërballueshme për konsumatorët industrialë dhe privatë.
• Tregjet globale do të përjetonin një panik zinxhir, që do të prekte çdo sektor të ekonomisë: nga transporti ajror dhe tokësor, te prodhimi industrial, ndriçimi, teknologjia dhe prodhimi ushqimor.
• Shtetet që varen nga importet e energjisë – si India, Japonia, Koreja e Jugut, e madje edhe shumë vende të Evropës – do të përballeshin me racionime, ndalim të aktiviteteve industriale dhe ndërprerje të energjisë.

Rëndësia e Hormuzit për OPEC+ dhe tregtinë ndërkombëtare

Organizata OPEC dhe aleatët e saj në OPEC+ (si Rusia, Kazakistani, Azerbajxhani) e kanë të qartë se stabiliteti i Hormuzit është jetik për stabilitetin e çmimeve globale të energjisë. Për këtë arsye, çdo mbledhje e kësaj organizate trajton në mënyrë të veçantë sigurinë e korridoreve detare dhe bashkëpunon me fuqitë ndërkombëtare për garantimin e sigurisë së navigimit.

Një arterie globale që nuk mund të zëvendësohet

Volumi i naftës dhe gazit që kalon përmes Ngushticës së Hormuzit është unik dhe i pazëvendësueshëm. Pavarësisht përpjekjeve për të ndërtuar infrastrukturë alternative, asnjë rrjet tubacionesh tokësore apo portesh të reja nuk ka qenë në gjendje ta zëvendësojë realisht rëndësinë e kësaj rruge ujore. Ajo mbetet një prej pikave më kritike të energjisë në botë, dhe vazhdimisht është nën vëzhgim nga superfuqitë botërore.

Përse ngushtica është e ndjeshme ndaj kërcënimeve?

Ngushtica e Hormuzit është një nga vendkalimet më të monitoruara, të patrulluara dhe të rrezikuara në botë. Ajo përfaqëson një arenë të ndjeshme jo vetëm për shkak të pozitës gjeografike dhe rëndësisë së saj për tregtinë globale të energjisë, por edhe për shkak të historikut të përplasjes së interesave strategjike, tensioneve politike dhe aktiviteteve të drejtpërdrejta ushtarake në zonë.

Kjo zonë delikate është e rrethuar nga vende që janë përfshirë në konflikt të vazhdueshëm diplomatik apo ushtarak – veçanërisht midis Iranit dhe aleatëve perëndimorë, përfshirë Shtetet e Bashkuara, Mbretërinë e Bashkuar dhe vendet e Këshillit të Bashkëpunimit të Gjirit (GCC). Kjo përplasje e interesave e bën ngushticën një pikë flakërimi të vazhdueshëm, ku çdo incident lokal mund të përshkallëzohet shumë shpejt në një krizë ndërkombëtare.

1. Ngushtica si pikë strategjike për luftë hibride dhe demonstrim force

Për Iranin, ngushtica përfaqëson një instrument strategjik që përdoret si mekanizëm presioni në periudha tensionesh të larta. Nëse vendoset që vendi të ndëshkohet përmes sanksioneve, të izolohet në aspektin ndërkombëtar ose t’i pengohet eksporti i energjisë, ngushtica bëhet kartë e fuqishme për shantazh ekonomik dhe diplomatik.

Në vitin 2018, në përgjigje të daljes së SHBA-së nga marrëveshja bërthamore (JCPOA) dhe rikthimit të sanksioneve, zyrtarë të lartë iranianë – përfshirë Presidentin Hassan Rouhani dhe gjeneralë të Gardës Revolucionare – deklaruan se nëse Irani nuk do të lejohej të eksportojë naftë, “atëherë asnjë vend i Gjirit nuk do të eksportojë”, duke aluduar në bllokimin e ngushticës. Këto deklarata nuk ishin vetëm retorikë – ato u pasuan me demonstrime reale force në terren.

2. Incidentet e vitit 2019 – viti i tensioneve të rënda në Hormuz

Në vitin 2019, Ngushtica e Hormuzit dhe ujërat përreth saj u kthyen në një zonë aktiviteti të lartë të sabotimeve dhe sulmeve të paidentifikuara, të cilat rritën rrezikun e përshkallëzimit ushtarak:

Maj 2019 – Sabotime në portin e Fujairah

Katër anije tregtare – përfshirë dy tankera sauditë – u dëmtuan nga shpërthime misterioze në afërsi të portit Fujairah në Emiratet e Bashkuara Arabe, vetëm pak kilometra nga ngushtica. Autoritetet lokale e përshkruan ngjarjen si “sulme të koordinuara”, por pa emërtuar ndonjë përgjegjës.

Qershor 2019 – Sulmet në tankerët në Gjirin e Omanit

Më 13 qershor 2019, dy anije – një nga Norvegjia dhe një nga Japonia – u goditën nga shpërthime gjatë kalimit të tyre në Gjirin e Omanit, shumë afër Hormuzit. SHBA-ja akuzoi Iranin për vendosjen e minave magnetike në trupat e anijeve, bazuar në pamjet e një anijeje të Gardës Revolucionare që, sipas tyre, hiqte një objekt të dyshimtë nga njëra prej anijeve. Irani e mohoi përfshirjen, duke pretenduar se incidenti ishte pjesë e një “operacioni të rremë” për të justifikuar presionin ndërkombëtar.

Korrik 2019 – Kriza e anijeve britanike

Më 10 korrik, tri anije të Gardës Revolucionare iraniane tentuan të ndalonin British Heritage, një cisternë britanike që po kalonte përmes Hormuzit. Ato u zmbrapsën vetëm pasi një anije luftarake britanike, HMS Montrose, u fut mes anijeve dhe paralajmëroi iranianët përmes radio-komandës dhe pozicionimit të armatosur.

Më vonë, më 19 korrik, Irani konfiskoi cisternën britanike Stena Impero, duke pretenduar se kishte shkelur ligjet detare. Incidenti zgjati disa javë dhe u zgjidh vetëm pas presionit diplomatik, duke treguar se Hormuzi mund të bëhet shpejt arenë pengmarrjesh gjeopolitike.

3. Lufta asimetrike – avantazhi i Iranit në ngushticë

Përkundër fuqisë detare të aleancave perëndimore, Irani ka ndërtuar një doktrinë lufte asimetrike që fokusohet në përdorimin e anijeve të shpejta, drone-ve, mina detare, raketave bregdetare dhe nëndetëseve të vogla, të cilat janë shumë të efektshme në një mjedis të ngushtë si Hormuzi.

Sipas Pentagonit, Irani posedon mbi 5,000 mina detare të tipologjive të ndryshme, të cilat mund të vendosen në pak orë nga anije civile të maskuara. Këto mina, të kombinuara me raketa antianije të pozicionuara në brigjet malore të Hormuzit, krijojnë një fushë të rrezikshme, e cila vështirë se mund të pastrohet në kohë reale pa humbje dhe pengesa.

Nëse Irani vendos të bllokojë realisht ngushticën, ai ka mjaftueshëm kapacitete për ta bërë këtë përkohësisht – edhe pse do të përballeshin me pasoja katastrofale ushtarake nga ana e SHBA-së dhe aleatëve të saj. Por edhe një bllokadë 24-orëshe do të mjaftonte për të nxitur panik në tregjet ndërkombëtare dhe për të ndikuar çmimet globale të energjisë.

4. Rreziku i aksidenteve apo përshkallëzimit të paqëllimshëm

Ngushtica është aq e mbingarkuar dhe tensionuar, saqë edhe një incident teknik – siç ishte përplasja midis një anijeje tregtare dhe një patrullimi ushtarak – mund të keqinterpretohet dhe të shkaktojë eskalim të paqëllimshëm të konfliktit. Me praninë e forcave detare nga vende të ndryshme (SHBA, Britani, Francë, Iran, Emiratet), çdo keqkuptim ose lëvizje e pakontrolluar mund të çojë në pasoja të rënda.

5. Prania ndërkombëtare për mbikëqyrje dhe patrullim

Në përpjekje për të garantuar lirinë e navigimit dhe për të parandaluar sulme ndaj anijeve civile, në vitin 2019 u krijua koalicioni ndërkombëtar i mbrojtjes së detit me pjesëmarrje nga SHBA, Mbretëria e Bashkuar, Arabia Saudite, Emiratet, Australia dhe vende të tjera.

Ky koalicion ka për detyrë të:

• Shoqërojë anijet tregtare përmes korridoreve detare;
• Monitorojë hapësirën detare me dronë dhe sisteme radarësh;
• Koordinojë përgjigjen në rast incidentesh ose kërcënimesh.

Megjithatë, kjo prani nuk ka qenë në gjendje të ndalojë plotësisht incidentet, për shkak të vështirësive gjeografike dhe manovrave të paparashikueshme nga aktorë lokalë.

Një pikë flakërimi në kufi të shpërthimit

Ngushtica e Hormuzit mbetet një zonë e ndjeshme ndaj çdo lloj kërcënimi – fizik, teknologjik apo diplomatik. Historiku i incidenteve të vazhdueshme, bashkë me retorikën luftarake të palëve të përfshira, e bëjnë atë një prej “pikave të nxehta” më të mëdha të planetit.

Ndërhyrjet në këtë ngushticë nuk janë vetëm çështje të rendit publik detar – ato janë çelës për kontrollin e tregjeve globale të energjisë dhe ndikimin gjeopolitik në rajonin më të ndjeshëm të planetit. Kjo është arsyeja pse çdo lëvizje këtu vëzhgohet me kujdes maksimal nga të gjitha qendrat kryesore të vendimmarrjes botërore.

Si kontrollohet nga Irani?

Ngushtica e Hormuzit nuk është vetëm një rrugë strategjike për kalimin e naftës dhe gazit — ajo është gjithashtu fronti më i ndjeshëm dhe më i militarizuar detar në Lindjen e Mesme, ku Republika Islamike e Iranit ka ngritur një sistem të gjerë të kontrollit taktik, intimidimit strategjik dhe mbrojtjes asimetrike.

Që nga revolucioni islamik i vitit 1979, Teherani ka kuptuar se nuk mund të konkurrojë me fuqitë detare perëndimore përmes mjeteve tradicionale. Prandaj, në vend të ndërtimit të një flote të rëndë me aeroplanmbajtëse ose anije të mëdha luftarake, Irani ka zhvilluar një doktrinë të specializuar të luftës asimetrike që përqendrohet në:

• përdorimin e anijeve të vogla e të shpejta (fast-attack crafts),
• minave detare të sofistikuara,
• sistemeve të raketave bregdetare,
• drone-ve detarë dhe ajrorë,
• dhe nëndetëseve të padukshme, të përshtatura posaçërisht për veprim në ujërat e ngushta e të thella të Hormuzit.

1. Strategjia A2/AD – Çfarë është dhe si e përdor Irani?

Koncepti A2/AD (Anti-Access/Area Denial) është një strategji ushtarake që synon të pengojë forcat e huaja të hyjnë në një zonë të caktuar (A2) dhe të parandalojë lirinë e tyre të veprimit në atë zonë (AD). Irani e ka kthyer këtë koncept në një strategji kryesore mbrojtëse në Ngushticën e Hormuzit.

Në praktikë, kjo strategji shpaloset përmes një kombinimi të:

• forcave të shumta të shpërndara (jo të përqendruara në baza të mëdha që mund të shkatërrohen lehtë);
• sulmeve të befasishme nga pozicione të fshehura;
• operacioneve psikologjike, që përfshijnë shfaqje force, shkelje simbolike të ujërave ndërkombëtare, apo konfiskime selektive të anijeve;
• dhe mbështetjes nga topografia e favorshme e bregdetit iranian, që është malor dhe i përshatshëm për fshehjen e pajisjeve ushtarake.

2. Garda Revolucionare Islamike (IRGC) – lojtari kryesor

Shtylla kryesore e kontrollit iranian në Ngushticën e Hormuzit është Forca Detare e Gardës Revolucionare Islamike (IRGC-Navy), e cila është e ndarë nga Marina e rregullt e Iranit. Kjo forcë:

• është më agresive dhe më fleksibile në veprim,
• përdor metoda jo-konvencionale të luftimit,
• është e përqendruar në veprime të shpejta, sabotime, sulme të sinkronizuara dhe të koordinuara në distanca të afërta,
• dhe operon në një strukturë hierarkike që raporton drejtpërdrejt te udhëheqësit supremë të Republikës Islamike.

IRGC ka ndërtuar bazat e saj të fshehta përgjatë vijës bregdetare të Hormuzit, përfshirë baza në Bandar Abbas, Qeshm dhe Kish Island, si dhe stacione të vogla raketore dhe radarë në gadishuj e ishuj të vegjël që kontrollojnë vizualisht dhe elektronikisht çdo lëvizje në ngushticë.

3. Anijet e shpejta (Fast Attack Crafts) – flota e zhdukshme

Në vend të fregatave apo shkatërruesve detarë që janë të shtrenjta dhe të ekspozuara, IRGC ka investuar në qindra anije të vogla dhe ultra të shpejta që janë të armatosura me:

• raketa kundër anijeve,
• mitralozë të rëndë,
• torpedo të lehta dhe pajisje elektronike për ndërhyrje në sistemet naviguese.

Këto anije janë jashtëzakonisht të manovrueshme dhe mund të operojnë në grupe të mëdha për të rrethuar anijet e mëdha tregtare apo luftarake, duke krijuar një efekt psikologjik dhe operacional të fuqishëm. Ato janë të vështira për t’u kapur me radar, dhe në shumicën e rasteve mund të përshpejtojnë mbi 90 km/h në det të hapur.

Në vitin 2020, një flotilje prej mbi 100 anijeve të tilla iu afruan një grupi luftarak amerikan në Hormuz, duke simuluar një rrethim të shpejtë dhe duke demonstruar doktrinën e sulmit blic që Irani është në gjendje të përdorë nëse tensionet përshkallëzohen.

4. Arsenali i minave detare – një kërcënim i padukshëm

Një nga elementët më të frikshëm të strategjisë A2/AD të Iranit është arsenali i tij prej mbi 6,000 minash detare, që variojnë nga modelet më primitive të epokës së Luftës së Ftohtë, deri te lloje moderne të kontrolluara nga distanca ose të ndjeshme ndaj zërit dhe nxehtësisë.

Këto mina ndahen në disa kategori:

• Mina kontakti – shpërthejnë kur preken nga trupi i anijes.
• Mina me ndikim magnetik – aktivizohen kur afrohen trupat metalikë.
• Mina akustike – ndjekin tingujt e motorëve të anijeve.
• Mina të komandueshme (remote-controlled) – që aktivizohen vetëm me komandë nga baza tokësore.

Minat vendosen jo vetëm nga anije ushtarake, por edhe nga nëndetëse të vogla dhe anije civile të maskuara, duke e bërë procesin e minimit një operacion të padukshëm për vëzhgimin satelitor. Në vitin 1988, një minë e vendosur nga Irani shkaktoi dëme të mëdha në anijen amerikane USS Samuel B. Roberts, çka provokoi operacionin ushtarak Praying Mantis, një nga përplasjet më të rënda të SHBA-së me Iranin në det të hapur.

5. Raketat bregdetare – mbulesa nga toka

Irani ka instaluar bateritë e raketave anti-anije në të gjithë vijën bregdetare të Hormuzit. Këto raketa janë të llojeve të ndryshme, përfshirë:

• Noor – raketë me rreze mesatare e derivuar nga sistemi kinez C-802, me kapacitet të godasë objektiva deri në 120 km.
• Kowsar – raketë e prodhuar në vend me rreze të shkurtër.
• Nasr, Ghadir, dhe Raad – raketa të ndryshme që mund të montohen në platforma të lëvizshme tokësore dhe të fshehura në male, për përdorim të shpejtë.

Shumica e këtyre raketave lëshohen nga silo të nëndheshme ose platforma të lëvizshme, gjë që i bën shumë të vështira për t’u zbuluar dhe neutralizuar nga forcat kundërshtare.

6. Nëndetëset e vogla – “fantazmat” e Hormuzit

Irani operon nëndetëse të vogla (midget submarines) të klasit Ghadir, të cilat janë ndërtuar posaçërisht për të funksionuar në thellësitë e ngushta të ujërave të Hormuzit. Ato janë shumë të vështira për t’u zbuluar me sonar për shkak të përmasave të tyre të vogla, zhurmës minimale dhe ngadalësisë së qëllimshme.

Këto nëndetëse mund të:

• vendosin mina,
• lansojnë torpedo,
• ose të përdorin drone nënujore për misione zbulimi.

7. Qasja psikologjike dhe propaganda

Përveç kapaciteteve ushtarake, Irani përdor edhe luftën psikologjike për të krijuar pasiguri dhe frikë. Deklaratat e udhëheqësve iranianë, shfaqjet televizive të manovrave ushtarake, konfiskimi i anijeve tregtare, si dhe ekspozimi i raketave të reja në parakalime ushtarake, janë pjesë e kësaj strategjie. Kjo krijon një atmosferë paqëndrueshmërie të qëllimshme, ku tregjet, analistët dhe kundërshtarët ushtarakë nuk mund të parashikojnë se kur një kërcënim do të kthehet në veprim të vërtetë.

Një kontroll i decentralizuar, por i frikshëm

Ndryshe nga kontrolli klasik që ushtrohet përmes mbikëqyrjes nga një flotë e madhe, kontrolli i Iranit mbi Ngushticën e Hormuzit është shpërndarë, i maskuar dhe shumë efektiv për realitetin gjeografik të rajonit.

Duke përdorur një përzierje të teknologjisë moderne, taktikave guerile dhe psikologjisë së frikës, Irani ka krijuar një rrjet mbrojtës dhe sulmues që e bën ndërhyrjen ushtarake të çdo force tjetër një sfidë shumë të kushtueshme.

A mund Irani realisht ta mbyllë?

Ngushtica e Hormuzit është për Iranin si një “duar në fytin e botës” – një metaforë e përdorur shpesh nga analistët ndërkombëtarë për të përshkruar fuqinë potenciale që ky vend ka për ta ndikuar ekonominë globale përmes kontrollit të këtij korridori strategjik. Megjithatë, mundësia që Irani realisht ta mbyllë këtë ngushticë nuk është as aq e thjeshtë, as pa pasoja katastrofike për vetë Iranin.

Çdo herë që tensionet në rajon rriten – qoftë për shkak të sanksioneve, marrëveshjeve bërthamore të dështuara apo përplasjes me SHBA-në – Teherani risjell në skenë kërcënimin për mbylljen e Hormuzit. Në mënyrë të përsëritur, figura të larta politike, përfshirë presidentët, komandantët e Gardës Revolucionare dhe anëtarë të parlamentit, kanë paralajmëruar se nëse Irani pengohet të eksportojë naftë, atëherë asnjë vend tjetër në rajon nuk do të eksportojë përmes Hormuzit.

1. Votimi parlamentar i 2025 – sinjal apo hap drejt bllokadës?

Më 22 qershor 2025, në një seancë të jashtëzakonshme, parlamenti iranian (Majlis) votoi një rezolutë që autorizon qeverinë të ndërmarrë hapat për mbylljen e përkohshme ose të pjesshme të Ngushticës së Hormuzit, nëse Shtetet e Bashkuara rrisin sanksionet ose ndërhyjnë ushtarakisht ndaj Iranit apo aleatëve të tij.

Kjo rezolutë nuk ka fuqi ekzekutive për sa kohë nuk miratohet nga Këshilli Suprem i Sigurisë Kombëtare (SNSC), i cili është një organ më i lartë me pjesëmarrjen e liderëve të ushtrisë, Gardës Revolucionare, presidentit dhe udhëheqësit suprem (Ayatollah Khamenei).

Megjithatë, vetë miratimi i një dokumenti të tillë ka për qëllim dërgimin e një mesazhi të qartë drejt Washingtonit, Brukselit, Riadit dhe Tel Avivit: nëse Irani vihet në cep, ai ka potencialin për të “nxjerrë nga loja” të gjithë lojtarët e tjerë ekonomikë të rajonit përmes një veprimi radikal.

2. A e lejon ligji ndërkombëtar një mbyllje të tillë?

Sipas Konventës së Kombeve të Bashkuara për të Drejtën Detare (UNCLOS), të gjitha ngushticat ndërkombëtare që përdoren për kalim të vazhdueshëm dhe ndërkombëtar, si Ngushtica e Hormuzit, nuk mund të bllokohen nga një shtet i vetëm, edhe nëse ato gjenden pjesërisht brenda ujërave të tij territoriale.

Sipas nenit 38 të kësaj konvente, të gjitha anijet – përfshirë edhe ato ushtarake – kanë të drejtën e kalimit të pandërprerë dhe të shpejtë përmes ngushticës, për aq kohë sa nuk përbëjnë kërcënim për sigurinë e shtetit bregdetar.

Megjithatë, Irani nuk e ka ratifikuar zyrtarisht këtë konventë, edhe pse i referohet asaj shpesh në mënyrë selektive. Ai pretendon se ka të drejtë ta kufizojë ose ndalojë kalimin për arsye të “sigurisë kombëtare” – një term i gjerë që, sipas interpretimit iranian, përfshin edhe përgjigjet ndaj sanksioneve ekonomike, ndërhyrjeve politike dhe presioneve ndërkombëtare.

Kjo krijon një zonë gri ligjore, ku veprimi i Iranit mund të konsiderohet një shkelje flagrante e të drejtës detare ndërkombëtare, por nga ana tjetër, nuk ka mekanizëm automatik për ta ndaluar nëse vendos të veprojë.

3. Mbyllja: teknike e mundur, politike e rrezikshme

Nga pikëpamja ushtarake, Irani ka aftësinë për të bllokuar ngushticën përkohësisht. Siç u përmend në seksionet e mëparshme, ai zotëron:

• mijëra mina detare, që mund të vendosen për pak orë,
• raketa bregdetare që mund të godasin anije në distanca prej 100+ km,
• anije të shpejta patrulluese, që mund të sulmojnë ose pengojnë lëvizjen,
• dhe nëndetëse të vogla, që mund të minojnë rrezikshëm kanalet detare.

Por këtu lind paradoksi: çdo bllokadë do të kthehej kundër vetë Iranit.

4. Varet vetë nga ajo që kërcënon të bllokojë

Irani nuk është imun ndaj pasojave të mbylljes së ngushticës, sepse:

• Një pjesë e madhe e eksporteve të tij (naftë, petrokimike, metale, produkte industriale) kalon përmes Hormuzit.
• Edhe në kushtet e sanksioneve, Irani eksporton mallra drejt Kinës, Indisë dhe vendeve të tjera aziatike – të gjitha këto lëvizje varen nga qasja në det të hapur.
• Importet e domosdoshme, si medikamentet, makineritë industriale, pajisjet teknologjike dhe ushqimi, vijnë përmes rrugëve detare.

Mbyllja e ngushticës do të thotë vetëizolim total, një akt ekonomikisht vetëshkatërrues që do të thellonte papunësinë, varfërinë dhe do të destabilizonte politikisht regjimin.

5. Rrezikimi i aleancave strategjike – veçanërisht me Kinën

Kina është partneri më i madh ekonomik dhe politik i Iranit në dekadën e fundit. Me nënshkrimin e marrëveshjes 25-vjeçare në 2021 për bashkëpunim strategjik, Irani shpreson të sigurojë investime, teknologji dhe tregje të qëndrueshme.

Kina është gjithashtu një nga përfituesit më të mëdhenj të eksportit iranian të naftës, si dhe klient i rëndësishëm për gazin natyror dhe produktet metalike.

Një mbyllje e plotë e Hormuzit do të kërcënonte qasjen e Kinës në energjinë e Gjirit, përfshirë importet nga Katari dhe Arabia Saudite – dy vende të cilat Pekini nuk ka interes t’i humbë. Në një skenar të tillë, Kina ka të ngjarë të rreshtohet kundër Teheranit, të paktën diplomatikisht, dhe të kufizojë bashkëpunimin ekonomik.

Për më tepër, një akt i tillë mund të:

• shkaktojë sanksione të reja ndërkombëtare,
• izolojë më tej Iranin në arenën tregtare,
• dhe të kthehet në një vetë-bllokim strategjik.

6. Reagimi i menjëhershëm ushtarak dhe ndërkombëtar

Shtetet e Bashkuara kanë deklaruar qartë dhe në mënyrë të përsëritur se mbyllja e ngushticës përbën “vijë të kuqe” që do të provokojë ndërhyrje të menjëhershme ushtarake. Që nga viti 1981, SHBA ka ruajtur prezencën e saj detare në rajon pikërisht për të garantuar lirinë e lundrimit.

Në rast të një bllokade:

• Marina amerikane, së bashku me aleatët e NATO-s dhe të GCC-së, do të realizonte operacione pastrimi të minave dhe neutralizimi të kërcënimeve bregdetare.
• Mund të nisnin sulme ajrore të kufizuara, për të paralizuar kapacitetet raketore dhe minierat detare të Iranit.
• Për më tepër, çdo përpjekje për bllokadë do të shoqërohej me rrezik të një lufte të hapur rajonale, e cila mund të përfshijë Izraelin, Arabinë Saudite dhe Emiratet.

7. A do ta bënte realisht Irani?

Shumica e analistëve mendojnë se Irani nuk ka vullnetin të mbyllë në mënyrë të plotë Ngushticën, përveç nëse gjendet në një situatë ekzistenciale. Strategjia e tij konsiston në kërcënimin e vazhdueshëm për bllokadë, pa e zbatuar atë realisht.

Në vend të një mbylljeje totale, Irani ka përdorur metoda “soft” të presionit, si:

• konfiskimi i përkohshëm i anijeve tregtare;
• manovra pranë anijeve të huaja;
• ngritje të nivelit të tensionit përmes deklaratave publike;
• dhe demonstrime ushtarake që paralajmërojnë fuqinë për ndërhyrje, por pa e kaluar pragun e luftës.

Fuqia për të kërcënuar, jo për të izoluar veten

Në teori, Irani mundet ta mbyllë ngushticën përkohësisht. Në praktikë, çdo tentativë për bllokadë të plotë do të ishte:

• ekonomikisht vetëshkatërruese,
• politikisht e rrezikshme për stabilitetin e brendshëm,
• ushtarakisht e paqëndrueshme përballë reagimeve ndërkombëtare,
• dhe diplomatikisht katastrofike për marrëdhëniet me Kinën, Indinë dhe vendet e tjera të Azisë Lindore.

Ngushtica e Hormuzit është, për Iranin, një mjet strategjik presioni – por jo një armë që mund të përdoret pa pasoja të pakthyeshme.

Pasojat globale?

Ngushtica e Hormuzit është më shumë sesa një rrugë detare: ajo është një indikator i qëndrueshmërisë së ekonomisë globale. Çdo shqetësim që lidhet me ngushticën – qoftë një deklaratë politike, një incident ushtarak, apo një kërcënim i thjeshtë – reflektohet menjëherë në bursat ndërkombëtare, çmimet e naftës, politikat fiskale të shteteve dhe vetë shportën e konsumatorit global.

Ndërsa furnizimi me energji nga Gjiri Persik është jetik për miliona kompani, qytetarë dhe qeveri në mbarë botën, kërcënimi për ndërprerje apo bllokim i kësaj rruge strategjike do të shkaktonte pasoja të menjëhershme dhe të shumëfishta.

1. Rritje drastike e çmimit të naftës dhe gazit

Skenari më i drejtpërdrejtë pas një krize në Hormuz është rritja e menjëhershme e çmimit të naftës së papërpunuar. Nëse furnizimi përmes ngushticës ndërpritet qoftë edhe për 24–48 orë, tregjet ndërkombëtare të energjisë do të reagojnë me panik.

• Çmimi për fuçi nafte do të kapërcejë 100 dollarë brenda orëve të para, siç ka ndodhur në disa raste tensioni në të kaluarën (p.sh., gjatë sulmeve ndaj tankerëve në 2019).
• Në rast të një bllokade totale ose një konfrontimi ushtarak, çmimet mund të arrijnë deri në 150–180 dollarë për fuçi, siç parashikojnë raportet nga Goldman Sachs, Bank of America dhe agjenci të tjera energjetike.
• Çmimi i gazit natyror të lëngshëm (LNG) do të përjetojë një rritje të trefishtë apo katërfish në tregjet e Azisë dhe Evropës, sidomos në dimër, kur kërkesa është më e lartë.

2. Efekt domino në ekonominë globale

Një bllokadë në Hormuz nuk prek vetëm sektorin e energjisë – ajo do të ndikojë në çdo sektor të ekonomisë globale, duke shkaktuar:

• Rritje të kostove të transportit ndërkombëtar, pasi anijet do të kenë nevojë të gjejnë rrugë alternative më të gjata ose të presin me ditë të tëra.
• Inflacion të përshpejtuar, për shkak të rritjes së kostos së energjisë, që përkthehet në çmime më të larta për prodhimin, transportin dhe mallrat e konsumit.
• Dobësim të valutave të vendeve importuese të energjisë, si Japonia, Koreja e Jugut, India, dhe pjesa më e madhe e Bashkimit Evropian.
• Stagnim të rritjes ekonomike në tregjet e brishta, veçanërisht në vendet që nuk kanë rezerva strategjike apo që janë shumë të varura nga nafta e Lindjes së Mesme.

3. Presion mbi rezervat alternative dhe tubacionet tokësore

Me mbylljen ose pengimin e Hormuzit, do të krijohet presion i jashtëzakonshëm mbi tubacionet rezervë:

• Tubacioni East–West në Arabinë Saudite, i cili përçon naftën nga zona lindore në portin Yanbu në Detin e Kuq, mund të përcjellë deri në 5 milionë fuçi në ditë – por kjo është ende shumë larg 17–20 milionë fuçive që lëvizin përmes Hormuzit.
• Tubacioni Abu Dhabi – Fujairah, me një kapacitet rreth 1.5 milionë fuçi në ditë, do të përdoret në maksimum, por sërish mbetet i pamjaftueshëm.
• Tubacionet e Irakut nëpërmjet Turqisë (Kirkuk–Ceyhan) janë të ekspozuara ndaj sulmeve dhe kanë kapacitet të kufizuar për të zëvendësuar fluksin e Hormuzit.

Në total, kapaciteti alternativ është rreth 6–7 milionë fuçi në ditë, çka do të thotë se rreth 10–13 milionë fuçi në ditë do të mungonin përkohësisht në treg, duke rritur ankthin global.

4. Aktivizimi i rezervave strategjike – “arma e fundit”

Shtetet e Bashkuara, Japonia, Koreja e Jugut, India dhe vende të tjera të OECD-së kanë ndërtuar rezerva strategjike të naftës që përdoren vetëm në raste emergjente – njësoj si “fondet e ditës së keqe”.

• Rezervat strategjike të SHBA-së (Strategic Petroleum Reserve – SPR) përmbajnë mbi 350 milionë fuçi naftë, të mjaftueshme për disa javë furnizim në raste krize.
• Japonia dhe Koreja e Jugut kanë rezerva që mbulojnë rreth 90 ditë konsum kombëtar.
• OPEC+ zotëron një kapacitet rezervë prodhimi prej rreth 5.7 milionë fuçi në ditë, që mund të aktivizohet në 1–3 javë, në varësi të nivelit të përgatitjes dhe infrastrukturës.

Megjithatë, këto rezerva nuk janë të dizajnuara për zgjidhje afatgjata, dhe përdorimi i tyre shpesh rrit edhe më shumë panikun në treg, sepse tregon se kriza ka arritur përmasa të konsiderueshme.

5. Efekti psikologjik dhe paniku në tregje

Një nga aspektet më pak të prekura në media, por më të rëndësishme, është ndikimi psikologjik i një krize në Hormuz:

• Investitorët tërhiqen nga tregjet e aksioneve dhe kalojnë te ari, franga zvicerane dhe bono shtetërore amerikane, duke krijuar luhatje të mëdha në bursat ndërkombëtare.
• Kompanitë e transportit detar rrisin tarifat me 200–300% për kalimin nëpër rajone të pasigurta.
• Anijet e sigurimeve ndërkombëtare (Lloyd’s, Allianz, etj.) shpallin zonën si të lartë rreziku, dhe kërkojnë prime më të larta për mbulim, çka rrit më tej kostot për eksportuesit.

Edhe thjesht kërcënimi i mbylljes, pa ndodhur realisht, ka qenë i mjaftueshëm për të ngritur çmimet e naftës me 5–15 USD për fuçi brenda 24 orëve, siç ndodhi në krizat e viteve 2012, 2018 dhe 2019.

6. Përshkallëzim politik dhe ndikim në sigurinë ndërkombëtare

Një krizë në Hormuz do të shkaktonte:

• mobilizim të aleancave ushtarake, përfshirë NATO-n dhe koalicionet e Gjirit;
• rikthim të operacioneve ushtarake në Lindjen e Mesme me pasoja për civilët, ekonomitë dhe stabilitetin rajonal;
• rëndim të marrëdhënieve SHBA-Kinë, pasi Pekini është partner kryesor energjetik me shumë vende të Gjirit;
• riformulim të strategjive energjetike në Evropë dhe Azi, me përshpejtim të investimeve në burime të rinovueshme dhe energji bërthamore.

7. Në skenarin më të mirë – stabilizim me ndërhyrje globale

Pas fillimit të tensionit, nëse palët ndalojnë përshkallëzimin dhe bien dakord për zgjidhje diplomatike, çmimet mund të stabilizohen brenda 1–3 muajve, përmes:

• përdorimit të rezervave strategjike,
• rritjes së përkohshme të prodhimit nga SHBA, Brazili, Norvegjia, Kanadaja,
• riaktivizimit të linjave alternative të furnizimit, dhe
• qetësimit të tregut përmes sinjaleve nga OPEC dhe ndërmjetësve diplomatikë.

Por kthimi në normalitet do të jetë i brishtë dhe i kushtueshëm, dhe kërkon që ngushtica të qëndrojë funksionale në mënyrë të sigurt – një detyrë që varet nga vullneti i Iranit dhe gatishmëria ndërkombëtare për ta ruajtur atë.

Një krizë në Hormuz është krizë për gjithë globin

Ngushtica e Hormuzit është ndër ato pika nevralgjike që nuk përballon dot gabime politike apo kalkulime të gabuara ushtarake. Ajo ndikon jo vetëm në çmimin e naftës, por në qarkullimin e mallrave, kursin e valutave, buxhetet publike, dhe vetë cilësinë e jetesës për miliarda njerëz në planet.

Pasojat globale të një bllokade janë të thella, të shumëfishta dhe të ndërvarura – çka e bën garantimin e funksionimit të lirë të kësaj ngushtice një detyrë ndërkombëtare, që shkon përtej rajonit dhe përtej politikës momentale.

Përfundim

Ngushtica e Hormuzit nuk është thjesht një korridor detar; ajo është një arterie jetike që lidh burimet më të mëdha të energjisë në botë me ekonominë globale. Përmes saj kalon një e pesta e naftës globale dhe sasi kolosale gazi natyror, duke e kthyer këtë ngushticë në një pikë strategjike me rëndësi kritike për sigurinë energjetike ndërkombëtare.

Pozita gjeografike, ngushtësia fizike dhe tensionet e vazhdueshme politike e kanë bërë këtë rajon një nga zonat më të ndjeshme dhe më të monitoruara në hartën globale. Nga njëra anë, fuqitë rajonale dhe ndërkombëtare përpiqen të garantojnë lirinë e lundrimit dhe qëndrueshmërinë tregtare. Nga ana tjetër, aktorë si Irani përdorin ngushticën si mjet presioni politik dhe strategjik në periudha krizash.

Çdo përpjekje për bllokimin apo destabilizimin e kësaj rruge detare do të kishte pasoja të shumëfishta: rritje të menjëhershme të çmimeve të energjisë, panik në tregjet financiare, ndërprerje të zinxhirëve të furnizimit dhe përkeqësim të klimës politike dhe ushtarake në Lindjen e Mesme.

Për këto arsye, Ngushtica e Hormuzit nuk është thjesht një çështje rajonale — është një çështje globale që kërkon vëmendje të përhershme, bashkëpunim ndërkombëtar, dhe angazhim strategjik për stabilitet dhe paqe afatgjatë. E ardhmja e energjisë dhe e paqes ekonomike globale kalon, në shumë mënyra, përmes ujërave të saj të ngushta.

Përgatiti dhe përmblodhi:
WWW.STUDENTET.MK