Gjatë dekadave të fundit, shumë gjeologë kanë gërvishtur kokën për të kuptuar se përse shkëmbinjtë në dyshemenë e një shtrati të thatë plotësisht, lëvizën nga vendet e tyre. Që nga zbulimi i tyre, këto “lëvizje të gurëve” ishin një burim i misterit, sepse u tregua pothuajse e pamundur t’i dëshmonin në veprim. Një problem tjetër ishte se duhej vite për ata të lëviznin. Pra, me zhvillimin e fotografisë me kohë dhe gjurmimin e GPS, hulumtuesit arritën në fund të kuptojnë se çfarë po ndodh.
E vendosur në Racetrack Playa, Parku Kombëtar i Vdekjes në Kaliforni, “lëvizja e gurëve” ka qenë prej kohësh një burim misterioze. Gurët janë të njohur për të lëvizur përgjatë shtratit të luginës, me sa duket pa ndërhyrje, duke lënë gjurmë të gjata.
“Playa” është një liqen i thatë që më herët përmbante ujë, ndërsa në ditët e sotme është avulluar duke e lënë shtratin e liqenit të thatë. Shkalla me të cilën avullohet uji është më e lartë se shkalla në të cilën liqeni rimëkëmbet, që do të thotë se liqeni pothuajse gjithmonë mbetet i thatë. Racetrack Playa është një liqen i tillë i thatë i vendosur mbi 1.132 metra mbi nivelin e detit në Luginën e Vdekjes së Inyo County, California. Është 4.5 kilometra e gjatë dhe 2.1 kilometra e gjerë. E vetmja kohë që liqeni mbushet me ujë është gjatë shirave të dendura. Pas shirave dhe nën diellin e nxehtë, shtresa e cekët e ujit avullohet duke lënë një dysheme të thatë, gjashtëkëndore, të thatë si mozaik.
Playa është i famshëm për “gurët e saj me vela”, një koleksion gurësh dolomitësh dhe syenitësh që peshojnë disa qindra gramë deri në disa qindra kilogramë. Këto gurë lëvizin pa ndonjë ndërhyrje njerëzore apo të kafshëve dhe lënë gjurmët e dukshme, ose gjurmë “garash”, në dyshemenë e liqenit. Gjurmët janë shpesh 100 metra të gjata dhe janë zakonisht më pak se një centimetër thellë. Gurët ndryshojnë në madhësi dhe janë në diametër prej gjashtë deri në 18 inç (15 deri në 46 centimetra).
Fenomeni u vëzhgua për herë të parë në vitin 1915 kur zona u zbulua gjatë kërkimit të burimeve natyrore. Ai shumë shpejtë tërhoqi vëmendjen e gjeologëve dhe u botua në një Shoqatë Gjeologjike të Buletinit Amerikan duke nxitur shumë hipoteza për shkakun e shfaqjes së saj.
Në vitin 2009, me zhvillimin e kamerave time-lapse, studiuesit ishin në gjendje të kapnin përmbytjen e Playa-s. Përparime të mëtejshme u ofruan hulumtuesve me imazhe të shkaktuara nga era, të cilat në masë të madhe ulën më shumë se 2.700 orë kohë jo transit. Përsëri më 20 dhjetor 2013, hulumtuesit filluan të monitoronin lëvizjet e më shumë se 60 gurëve duke përdorur GPS dhe fotografinë time-lapse deri në janar 2014. Këto vëzhgime kundërshtonin teoritë e mëparshme të erës ose akullit të trashë që lundronin shkëmbinjtë jashtë sipërfaqes.
Kur liqeni mbushet me një shtresë të cekët uji, një shtresë e hollë e akullit, e trashë vetëm disa milimetra, formon në sipërfaqe dhe rreth shkëmbinjve. Gjatë ditës, kur dielli është i nxehtë, kjo shtresë akulli ndahet në fije të cilat, së bashku me shkëmbinjtë, lëvizin nga era deri në pesë metra në minutë (0.3 kilometra në orë). Disa nga shkëmbinjtë kanë lëvizur edhe deri në 224 metra gjatë periudhës së vëzhgimit. Pra, lëvizjet e gurëve kërkojnë një kombinim të veçantë të akullit, erës dhe diellit.
Përgatiti dhe përshtati:
WWW.STUDENTET.MK
