7. Periudha e Memlukëve (1250–1517)
Sundimi i Mamlukëve u shfaq kur Mamlukët Turk i dhanë fund sundimit Ejubid në Kajro dhe vendosën sundimin e tyre. Historia e mamlukëve është e ndarë në dy periudha bazuar: 1- Bahri Mamlukët (1250–1382) me origjinë turke nga Rusia dhe 2- Burji Mamluks (1382–1517) me origjinë Cerkez Kaukaziane. Mamlukët përdorën arkitekturën midis mjeteve të tjera për të rivendosur autoritetin e tyre si perandori. Shfrytëzuan çdo rrugë për t’u lidhur me veprimet e sundimtarëve të kaluar të shquar dhe punuan “për të krijuar copat e një perandorie” (Neëhall, 1987). Arkitektura e mamlukëve ishte me natyrë shumë kozmopolite. Kajro si një qendër e rëndësishme politike dhe tregtare ndërkombëtare tërhoqi artizanë nga rajone të ndryshme. Për rrjedhojë, arkitektura mamluke përfshin ndikime nga Andalusia, Afrika e Veriut, Europa, Azia Qendrore dhe Persia. Ndërtesat mamlukë në përgjithësi nuk janë simetrike, përkundrazi ato tentojnë të theksojnë përdorimin e ekuilibrit mbi simetrinë në përbërjen e tyre të përgjithshme. Ndërtesat janë monumentale në shkallë, veçanërisht ato të vendosura në Kajro.
Arkitektura e Mamlukëve është e ndërtuar kryesisht prej guri. Druri përdoret për elementë si dyert, mihrabs, si dhe për panelet e njohura si mashrabiyyas. Kupolat janë zakonisht të ndërtuara me gurë. Stuko përdoret për elemente dekorative. Plani me katër iëan, i cili u prezantua më herët në arkitekturën e Ejubidëve, ishte plani më i zakonshëm për ndërtesat fetare të Mamlukëve. Minarja ka seksione të ndryshme përgjatë boshtit të saj, duke rezultuar në një minare me tre nivele (bazë katrore, e ndjekur nga një bosht tetëkëndësh, i cili do të procedohej nga një bosht rrethor, pjesa e sipërme e së cilës mund të kolonadohej. Ballkonet që mbështeten në qemerët e mukarnas mund t’i ndajnë këto pjesë nga njëra-tjetra) Format e kupolës në arkitekturën Mamluke shpesh kanë një tambur cilindrik dhe një profil të theksuar.
Mamlukët e përdorën gjerësisht kaligrafinë. Gjithashtu, teknika ablaq, e prezantua gjatë periudhës së vonë Ayyubid, bëhet e përhapur dhe karakteristike për arkitekturën Mamluke. Përdorimi i muqarnave kudo, edhe në kapitalet e kolonave. Eksterioret e kupolës shpesh zbukurohen me gurë të gdhendur, duke zbuluar modele me brinjë, zigzag dhe në formë ylli të ndërlikuar, si dhe modele arabe.
8. Periudha Selxhuke “Great Selcuks” (1038-1194)
Perandoria Selxhuke u themelua nga turqit Oghuz në gjysmën e dytë të shekullit të 11-të në Khorasan.Qendra e shtetit ishte Irani ku datojnë strukturat e para selxhukase të ndërtuara. . Gjatë kësaj periudhe, Irani ishte plotësisht nën sundimin e selxhukëve. Fatkeqësisht pushtimet Mongole shkatërroi shumicën e këtyre ndërtesave dhe vetëm disa mbeten. Në vitin 1063 Isfahani u vendos kryeqytet i Perandorisë së Madhe Selxhuke nën Alp Arslan. Koha e Melikşah (1072 – 1092) ishte periudha më e shkëlqyer e Selxhukëve në të gjitha aspektet. Arti i madh selxhuk formoi bazën e arteve selxhuke anadollake dhe osmane. Selxhukët sollën shumë elementë të rinj në arkitekturë. Kupolë e dyfishtë, çati këndore, hark i mprehtë, trekëndësh turk në ndërtimin e kupolës, kapitull kolone me kuadrate, minare cilindrike, nganjëherë me groove e lartë dhe e hollë. Lloji i xhamisë me katër ivane, oborre dhe kupola para altarit, krijuar nga Selxhukët e Mëdhenj. Arkitektura e kësaj periudhe ishte gjithashtu karakterizohet nga varret përkujtimore të cilat ishin zakonisht struktura tetëkëndëshe me çati me kupolë. Shembulli më mbresëlënës i arkitekturës së varrit është mauzoleumi i Sulltan Sanjar në Merv. Një tjetër monument I kësaj periudhë është Xhamia e Isfahanit, një xhami e hershme hipostile Abaside me shtylla cilindrike, me tulla, në të cilën Selxhukët shtuan dy kupola monumentale, një në anën e kiblës (ndërtuar nga Nizam al-Mulk midis 1072 dhe 1075) dhe një në anën veriore (1088-89), dhe katër iëane me pishtak në qendrat e katër portave të tij me pamje nga oborri i ndërtuar në fillim të shekullit të 12-të. Kjo xhami është shembulli më i cituar i transformimit nga plani hipostyle në planin me katër iëane(ivane).
Shkruan: Brunilda Basha, ndjek doktoraturën për arkitekturë në Universitetin “Yildiz Teknik”, Turqi.
STUDENTET.MK
